Bộ mặt thực dân, một bước không cho tiến bộ.
Hăm lăm triệu chẳng ít, than trời đất, tủi giống nòi.
Bốn mươi năm lại đây, hổ non sông, rầu cây cỏ.
Dân tỉnh Quảng Nam, từ năm Bính Ngọ
Xâu ngũ nhật, công sưu công ích, đường trường làm tột núi cao.
Thuế bách phân gia ngũ, gia tam, đủ ngón vét từng xu nhỏ.
Đoạn sau cho biết rõ thêm hoàn cảnh của dân trong năm ấy :
Mãi đến Xuân này,
Cực đà đến chỗ.
Ra tết, trời làm tai biến, hạn hán tiêu khô ;
Nhiều nơi đất chịu bỏ hoang, dân tình đói khổ.
Tre nếu còn thấy lá xanh
Tòa sứ đã ra trát đỏ.
Thuế nạp cho mau
Tiền xâu bắt đủ.
Sau đoạn than thở vì thuế nặng xâu cao, còn trình bày những công tác
địa phương rất tỉ mỉ :
Lấy đá Ngũ hành sơn
Đắp đường thiên lý lộ.
Mở đường các huyện cho tòa tỉnh đi xe ;
Làm sở Bà Nà cho người Tây hứng gió.
Tác giả kể bao nhiêu những hình phạt mà dân phải chịu, rồi chịu không
nổi phải tìm cách bày tỏ cho quan trên :
Mong lượng trên soi xét một vài, bởi vậy kéo nhau tới Phố
Có ngờ đâu tòa tỉnh chẳng chấp đơn,
Lại gặp phải sứ quan càng thịnh nộ.
Đập bàn ra lệnh, người đầu đơn bị cò bót bắt giam liền ;
Bắn súng thị oai, người trong cuộc bị lính Tây túm cổ.
Sửng sốt nghe truyền một tiếng, đuổi quá đuổi tà,
Chao ôi ! chưa kịp nửa lời, đánh hơn đánh chó.
