KHỦNG BỐ TRẮNG
BẮT ĐẦU cuộc đàn áp, vây bắt truy nã các thân sĩ có liên quan ít
nhiều tới phong trào Duy Tân. Huỳnh thúc Kháng hồi đó đang ra Hội An
kêu gọi Công Ty lập thương hội, nghe nói nhiều thân sĩ đã bị bắt nên quay
về nhà chờ.
Cuộc vây bắt « một chàng thư sinh tay trơn chân trần phải dùng một đề
đốc Tỉnh, hai quan Đồn binh lại đèo hai chục lính tập, chia đường lục tục
kéo đến xem tôi như một lãnh tụ dân đảng nào, một địch tướng, phòng có
việc gì xảy ra bất trắc chăng », (Tự truyện 29). Lý do bị bắt ra sao, Huỳnh
thúc Kháng cũng không bao giờ được nghe nói cho rõ. Nhưng đại khái chắc
không ngoài những lời mà viên Đại Lý Pháp ở Tam Kỳ bảo với ông :
« - Ông đã biết quan Công sứ gọi về việc gì chăng ? (Do thông ngôn
nói lại) ».
Tôi nói một cách thản nhiên : « Không biết gì cả ».
Ông nói : « Ông là hàng khoa giáp của An Nam ; sĩ dân trong tỉnh đều
suy phục. Ông thường đi các nơi diễn thuyết, đề xướng dân quyền. Nay hạt
dân dấy loạn, kéo nhau cự sưu, trong số có đồ đệ của ông theo xúi giục,
quan Sứ triệu ông cũng vì cớ ấy ».
Tôi nói : « Việc tôi diễn thuyết là việc trước tai mắt trăm ngàn người.
Vấn đề diễn giảng không ngoài việc tỉnh xa sùng kiệm khai trí trị sinh, cùng
bỏ cái học khoa cử, cổ lệ Âu Hóa, tuyệt không có việc dẫn người làm việc
phạm thượng vi pháp. Ngày nay nhân dân xin xâu, chỉ vì bần khổ bức xúc
cùng bị quan lại tham nhũng bức hiếp, không nơi kêu thấu, họ làm thế chỉ là
kêu oan, tôi có dự vào việc ấy làm gì ? »
Ông nói : « Đúng rồi, ông diễn thuyết đều là việc khai hóa mà có bọn
nghe lầm, làm sai, nay thành ra việc không hay như thế ; ở Điện Bàn, Thăng
Bình đều có tấn kịch tụ tập vây phủ, bức bách quan, chính phủ hiện đã dùng
