quân pháp trị tội, nay bọn ông lại mở ra các vụ thương quán, học đường đã
không chút nào tấn bộ, lại theo đó mà thụt lùi ».
Tôi nói : « Việc ấy do nhà đương đạo chính trị lưu tâm minh sát,
nghiêm trị kẻ xướng loạn ; bằng cứ nhân đó mà làm hại tới các việc thương,
việc học, thế chẳng phải sái tôn chỉ khai hóa của chính phủ lắm sao ? »
Ông nói : « Tôi chẳng phải nhà diễn thuyết, và đây chẳng phải nơi diễn
đàn. Ông đến gặp quan sứ Hội An để bày tỏ thì hơn ». (Tự truyện trang 30)
Xuống Hội An, lẽ tất nhiên ông sẽ không bao giờ gặp công sứ, mà bị
dẫn vào phòng nhà binh « chành » một tiếng cánh cửa đóng kín ! Tôi mới
biết đây là bóp giam tù. Đấy là ngày đầu tiên, tôi bước vào trường học thiên
nhiên.
Ngày hôm sau Huỳnh thúc Kháng được gặp người quen, khi viên cai
ngục mở cửa : ở phòng đối diện, có một người sắc mặt sầm sậm. Ai quen ?
Té ra Tiểu La Nguyễn Thành (Triết Phu). Hai bên ngó nhau cười. »
Những thân sĩ khác đã vào tù hoặc lần lượt vào tù. Trong đám người bị
bắt, Châu thượng Văn đã là người tự hy sinh trước hết bằng một tinh thần và
một cái chết can cường, làm rung động hết giới sĩ phu.
Ông hiệu Thơ Đồng, người Minh Thương (Hội An) bạn thiết của Tiểu
La, nhà ở giữa thành phố. Chính nhờ ông mà nhân sĩ Nam Bắc vào Quảng
Nam có chỗ ăn ở mà thơ từ ngoài thông tin tức cho Tiểu La cũng qua tay
ông. Khi xảy ra dân biến, ông bị bắt, bị giam. Lập tức ông tuyệt thực. Đối
với tất cả câu hỏi của quan Tây, quan ta đều khẳng khái nhận chịu : « Người
nước (Việt) sang Nhật Bản và hạt dân xin thuế, chính tôi là một người chủ
mưu, không ai dám dự vào cả ».
Tòa Nam An kết án chung thân đầy Lao Bảo. Liên tiếp 20 ngày tuyệt
thực, không một hạt cơm vào miệng, mỗi ngày chỉ uống vài chén nước trà
loãng do người con đem vào thôi.
« Nghe Châu quân nhịn ăn lâu ngày, tôi định không thể sống được,
(Châu quân đã giải lên tỉnh mà tôi cùng Tiểu La tiên sanh còn giam ở ngục
Faifo (Hội An). Bỗng một ngày nọ, 11 giờ cảnh cửa phòng giam tôi bỗng mở
