huyết lệ, cho là không hiệp thời thế cuộc đời bây giờ, song ông Sào Nam lúc
đầu đang nóng về chủ nghĩa bài ngoại, nên cũng không chịu phục ».
(GNKN trang L)
Về đoạn gặp gỡ này Phan bội Châu chỉ ghi : « Ngày tháng 7 năm ấy, tôi
mượn tiếng là đi mừng bảng Hội, bắt đầu ở nhà Tiểu La, thăm nhà cụ
Hoàng thạnh Bình (Huỳnh thúc Kháng) vừa đụng cụ Tây Hồ, cụ Trần thái
Xuyên
, thảy đều ở đó, nói chuyện suốt đêm rất vui. Tôi lấy ý sắp sửa ra đi
ngỏ với các ngài, các ngài dòm nhau cười mỉm, chúc tôi thành công ». (Tự
Phán 41)
Phan bội Châu không tiết lộ gì về các cuộc gặp gỡ với phái Duy Tân
khi ông sắp thực hiện một cuộc khởi nghĩa quân chủ, điều mà dĩ nhiên Phan
châu Trinh không bao giờ tán thành. Vì có lần Phan châu Trinh hỏi Sào Nam
: « Từ thế kỉ XIX về sau, các nước tranh nhau càng ngày càng dữ dội, tính
mạng một nước gởi trong một số người đông, chứ không thấy nước nào
không có dân quyền mà khỏi mất nước bao giờ. Thế mà ngày nay lại còn
dựng cờ quân chủ lên hay sao ? »
Tư tưởng, chủ trương hai chí sĩ ấy hoàn toàn khác nhau từ căn bản.
Phan bội Châu là đứa con hào hùng của Cần Vương Văn Thân, và được
chính một nhân vật kiệt hiệt cuối cùng của lực lượng này bảo trợ, đặt mưu,
định kế, từ việc dựng minh chủ, tới việc Nam Du, việc Đông độ mua khí
giới của Nhật. Cũng chính nhân vật này bảo toàn việc đưa Cường Để xuất
dương, vận động làm chiêu cổ phần lập thương hội (giả) để có đủ tiền bạc
trợ cấp cho lực lượng ở hải ngoại. Nếu Nguyễn Thành và Phan châu Trinh
ăn ý được với nhau thì chắc chỗ ngồi của Sào Nam đã là của Tây Hồ. Vì hai
người vốn ở cùng tỉnh, nhà lại gần nhau. Thế mà đến 1904 Phan châu Trinh
mới kết giao cùng Thạnh Mỹ (Nguyễn Thành – theo niên biểu đồ) thì rõ là
họ không muốn biết nhau và chỉ biết nhau vì Phan sào Nam ; Huỳnh thúc
Kháng trong đoạn trước đã cho chúng ta thấy Phan châu Trinh không mấy
thiện cảm với lớp tuồng đảng Cần Vương mà ông xem như tuyệt vô hy
vọng.
