PHÁT ĐỘNG PHONG TRÀO
CHÚNG TA đã có một bối cảnh lịch sử của Việt Nam đen tối, nhưng
không muốn tự đắm mình trong bóng đêm. Trái lại, các sĩ phu kiệt liệt tự
nhiệm vai trò lãnh đạo của thời ấy luôn luôn mưu toan những cuộc vận động
lớn để cứu quốc. Phan châu Trinh là một trong hai sĩ phu vĩ đại, đang nuôi
chí Duy Tân để tự cường, vượt những phương pháp khởi nghĩa theo cổ
truyền. Chúng ta cũng đã dừng lại giây lát để biết qua một khu vực đặc biệt
mở rộng cả đôi mắt nhìn ra biển cả với nhiều tầng lớp dân chúng đang có
những nhu cầu Duy Tân. Bởi thế, ta sẽ không ngạc nhiên khi thấy Phan châu
Trinh hô hào chưa dứt tiếng, đã có những đồng chí đứng lên sát cánh với
ông để hành động.
Phan châu Trinh đã truyền cái hơi nóng ngùn ngụt trong huyết quản của
ông có lẽ ngay từ năm 1903, sau khi lãnh hội Thiên Hạ Đại Thế Luận, cho
Lê Cơ người bà con cô cậu với ông. Kể từ năm này (1903) thì Lê Cơ khẳng
khái ra nhậm chức Lý Trưởng làng Phú Lâm để gây « những cải cách từ
việc xâu thuế cho đến tế tự, canh phòng trăm điều chấn chỉnh, bọn cường
hào kia không thể thi thủ đoạn ích kỷ như trước mà dân trong làng đều tâm
phục cả »
. Ông đã dọn sẵn con đường để phát động phong trào Duy Tân.
Và rồi Phú Lâm sẽ đóng vai trò vô cùng quan trọng trong tỉnh cũng như toàn
quốc.
Về phần Lê Cơ, tôi sẽ dành cả một chương để nói tới ông, người có
công rất lớn, người đã cụ thể hóa giấc mộng Duy Tân của Phan châu Trinh
trong vùng Tiên Phước sớm hơn hết.
Ở đây, tôi muốn giới thiệu hai đồng chí lớn tên tuổi lưu truyền hậu thế,
đã chung đèn, chung sách, chung chí hướng với ông để đẩy Duy Tân đi tới
thành một đại phong trào : Huỳnh thúc Kháng và Trần quý Cáp.
Đây cũng là một gặp gỡ ngẫu nhiên của lịch sử đáng quan tâm. Thật
vậy, Huỳnh thúc Kháng (sinh năm 1876) và Trần quý Cáp (1870) đều là
những tay học giỏi cùng với Phạm Liệu thời ấy là một bộ ba khét tiếng. Thế
