Phan châu Trinh, Huỳnh thúc Kháng cũng đều ít lưu tâm tới cái hội này.
Nhưng trong thời kỳ 1903-1905, giao tình của hai ông Phan, Huỳnh với Tiểu
La còn nặng, vì ngoài việc giúp vận động tài chánh cho Đông Du, sau này
năm 1905 khi ở Nam về, Phan châu Trinh « được tin Phan sào Nam đi Nhật
Bản đã về tiên sinh thẳng về Quảng Nam, cùng ống nghè Trần (Trần quí
Cáp), ông ấm Thạnh Mỹ (Nguyễn Thành) bàn về việc đi Bắc. Khi ấy là
tháng chạp năm 1905 ». Vậy thì, trước tháng chạp năm 1905, còn có những
cuộc gặp gỡ giữa các ông, nhưng sau đó, nhất là khi Phan châu Trinh đã qua
Nhật về, Duy Tân và Quang Phục là hai phe tách biệt hẳn, lý thuyết lẫn thực
hành
. (xem ct trang 113)
Còn vào thời kỳ này 1903-1905, hai tư tưởng ấy vẫn gặp nhau nhiều
lắm. Bằng cớ là ở đoạn văn trên của Trần huỳnh Sách, ông đã nhắc tới sự
vận động Duy Tân trong lúc ban đầu và Cụ Sào Nam lo việc Đông du còn
tiên sinh… thì ta thấy những Duy Tân, Đông Du gần như một khối mà Đông
Du chỉ là một phần của Duy Tân. Sự thật, thời kỳ ấy cả hai phe Phan châu
Trinh, Huỳnh thúc Kháng và Phan bội Châu, Nguyễn Thành chưa có sự
xung đột ý kiến đến chỗ quyết liệt. Huống chi ở giữa còn có Trần quí Cáp
con người có đủ uy tín, đủ tài năng, đức độ để duy trì sự hòa hợp.
Cũng thời kỳ này, thơ văn và các cuộc giao du của Trần quí Cáp còn
nặng về thiết huyết. (Thiết huyết là sắt và máu tức vũ lực là danh từ các nhà
chính trị vẫn dùng để gọi phái Phan bội Châu Nguyễn Thành, cho đến nay,
vẫn còn gọi như thế). Tôi chép thêm một đoạn trong Tiểu sử Trần quí Cáp
để bạn đọc theo dõi rõ hơn một nhân vật phức tạp, cái dấu nối giữa Duy Tân
và Đông Du đó :
« Sau khi thi đỗ : tiên sinh lấy sự bài xích khoa cử, đề xướng tân học
làm nhiệm vụ của mình. Phái cựu học thấy thế cho tiên sinh là qua cầu dứt
cầu, nhưng tiên sinh cũng không lấy thế làm điều. Tại kinh phục mạng xong
tiên sinh hồi quan sĩ chỉ. Lúc về, ngang qua đèo Hải Vân, tiên sinh có vịnh
một bài thơ :
Tôi ngôi vạn nhẫn cố hùng quan.
Kỳ độ đăng lâm phủ ngưỡng quan.
