bao giờ tôi có trong tay. Tôi muốn đỡ đần mẹ, nên đã chia số tiền nhận
được của Mạc phủ để gửi về quê.
Hành trình một năm công du châu Âu
Như vậy là tôi được đi châu Âu. Tàu khởi hành vào tháng 12 năm Bunkyū
thứ nhất (1861-ND). Lần này, tàu Odin đã từ Anh sang đón đoàn sứ giả của
Nhật. Chúng tôi lên tàu đó, ghé qua Hong Kong, Singapore, vào vùng biển
Hồng Hải, sau đó cả đoàn lên bờ từ Suez, đi tàu hoả chạy bằng hơi đốt đến
Cairo, Hy Lạp nghỉ hai đêm, lại ra biển Địa Trung Hải lên tàu sang cảng
Marseille của Pháp, từ đó lại lên tàu hỏa đi Lyon, nghỉ ở đó một đêm, đến
Paris ở hai mươi ngày, hoàn tất việc tiếp kiến với chính phủ Pháp và rời
Paris sang Anh.
Từ Anh lại đi Hà Lan, từ Hà Lan đến thủ đô Berlin của nước Phổ, lại từ
Berlin đi đến St. Petersburg của Nga. Sau đó, chúng tôi trở về Paris, từ
Pháp lên tàu đi Bồ Đào Nha, vào vùng biển Địa Trung Hải và theo đúng
đường cũ trở về. Tất cả hành trình đó mất khoảng một năm, tức là mãi đến
cuối năm Bunkyū thứ hai (1862-ND), chúng tôi mới về đến Nhật.
Bắt đầu mua sách vở tiếng Anh về nước
Trong chuyến đi lần này, tôi đã đọc và nói được tiếng Anh. Mặt khác, như
đã nói trước đây, tôi có chút tiền vẫn chưa dùng vào việc gì. Khi ở Nhật đi,
tôi chỉ có hành trang bình thường. Thời đó giá cả còn rẻ, không làm gì cần
nhiều tiền đến thế, nên phần thừa ra tôi đem cả theo người. Khi nghỉ lại ở
London, tôi không mua gì mà dồn hết tiền vào chỉ để mua sách. Đó có thể
nói là khởi đầu của việc nhập khẩu sách từ nước ngoài về Nhật. Việc tôi có
thể dùng sách riêng một cách thoải mái cũng được bắt đầu từ đó.
Thành viên đoàn sứ tiết
Về những chuyện mắt thấy tai nghe trên đường chu du các nước có rất
nhiều, nhưng tôi xin kể sau. Trước hết, xin được nói về tình hình của đoàn,
