Tôi viết ra giấy và dán thông báo lên để chấm dứt việc chào hỏi rầy rà của
học sinh. Khi nghe nói không được cúi đầu chào, có thể có người nghĩ rằng
điều đó cũng giống như việc bảo các học trò hãy phá phách, hãy quên lễ
nghĩa và cho đó là việc làm kỳ quặc. Nhưng tình hình lúc đó, tuyệt nhiên
không phải như thế. Để khơi lên khí thế của những người dân đã sinh ra và
lớn lên trong sự đè nén về đẳng cấp, đã quá quen với các phong tục cổ hủ
thì việc bỏ lệ cúi thấp đầu chào là một phương cách. Tác dụng của việc làm
này có thể nhìn thấy trước mắt.
Ngay cả bây giờ, trong trường cũng vẫn giữ được nếp sống đó. Cách xử sự
của học sinh phải theo quy định của nhà trường. Ai vi phạm sẽ bị xử phạt
nghiêm khắc, chứ không được giải thích, biện minh gì cả. Học sinh mà bất
bình thì mời ra khỏi trường, không thương tiếc. Như thế có thể hơi cưỡng
chế, nhưng ngoài việc thực hiện quy định của trường ra, không phải làm
những việc lễ nghĩa rầy rà với các thầy cô giáo. Ở trường của tôi không cho
phép học sinh làm những việc như vậy. Không phải vì thế mà học sinh
trong trường vô lễ, gây lộn xộn nhiều hơn, mà ngược lại đa phần là những
thanh niên ngoan ngoãn, đàng hoàng. Tôi cho đó là công tích của việc xóa
bỏ những lễ nghĩa chỉ mang tính hình thức.
Thanh lý đất đai
Khu khuôn viên ở Mita trở thành đất cho Fukuzawa Yukichi mượn và
không phải trả tô đất cũng như tiền thuê. Thế cũng có thể coi như là đất tư,
nhưng dù sao cũng vẫn là đất mượn và có thể bị ra lệnh trả lại bất cứ lúc
nào. Nhìn khắp Tōkyō, thấy có rất nhiều người mượn đất công như tôi. Ai
cũng có vẻ rất lo lắng. Tôi muốn nhà nước làm sao thanh lý, nên sau rất
nhiều suy nghĩ, tôi đến gặp một người thân tình trong Tả viện .
Lúc đó, trong chính phủ có một cơ quan gọi là Tả viện, như Nghị viện ngày
nay. Trong khi nói chuyện, tôi có để cập đến vấn đề “hữu danh vô thực”
của việc mượn nhà đất. Nếu nhà nước không dùng đến thì chuyển quyền sở
hữu cho tư nhân để mỗi người có ý thức giữ gìn quyền sở hữu đó sẽ tốt
