khá am hiểu, hay nói cách khác là một người có kiến thức sâu rộng, đã
quan sát sự chuyển biến của thời đại và thấy rằng tình thế này mà loại trừ
Fukuzawa là bất lợi, nên đã bắt đầu để mắt đến tôi.
Lúc đó, có bà lãnh chúa Hōren'in-sama (Phương-Liên- Viện-dạng) , người
vốn thuộc dòng họ Hitotsubashi (Nhất-Kiều), sau đó hạ cố về làm dâu nhà
lãnh chúa Okudaira. Bà đã cao tuổi và là người được vị nể nhất trong gia
đình Okudaira. Bởi vậy, ông Shimazu đã kể nhiều chuyện về phương Tây
cho bà nghe, như ở bên đó văn, võ đều vẹn toàn, đất nước giàu mạnh, về y
học thì hiểu biết thấu đáo, thuật hàng hải cũng giỏi giang. Họ có nhiều
phong tục khác với người Nhật, nhưng có một điều thú vị là giữa nam nữ
bình đẳng, không có sự trọng khinh, người thuộc đẳng cấp nào cũng chỉ
được một vợ một chồng. Đây chính là một nét đặc sắc của phương Tây.
Nghe thấy chuyện đó, bà lãnh chúa nhớ lại chính mình hồi còn trẻ và không
thể không xúc động được. Lúc đó bà mới hiểu ra mọi điều và tìm cách gần
gũi với Fukuzawa. Dần dần, mối kết giao với bà lãnh chúa được mở ra. Bà
lãnh chúa và những người có chức vị cao khác thử gặp tôi, thì thấy kẻ bị
coi là ngoại đạo Fukuzawa cũng bình thường như bao người khác, không
có sừng, cũng chẳng có đuôi, hơn thế lại là một người hết mực khoan hòa.
Dần dần, họ có cảm tình với tôi hơn.
Câu chuyện này nhiều năm sau tôi được nghe kể lại từ ông Shimazu. Nói
như thế để thấy rằng, lý luận về hôn nhân một vợ một chồng ở một nơi nào
đó ẩn chứa sức ảnh hưởng riêng. Bây giờ, ai mà bảo rằng phải bỏ hủ tục đa
thê và theo trào lưu phương Tây sẽ bị coi là lỗi thời, nhưng nếu cứ cãi cố
cũng không hề gì. Lý luận nhất phu nhất thê tuyệt nhiên không phải là một
thứ lý luận lỗi thời. Đại đa số mọi người đều đồng tình và bà lãnh chúa
cũng đứng về phía ủng hộ tôi. Mặc dù không biết còn sống đến bao giờ,
nhưng ở chừng mực có thể tôi sẽ dồn hết sức tranh đấu với bất kỳ kẻ đối
địch nào mà không cần phải nhìn trước sau, phải trái. Tôi muốn làm sao
