với chính trị của Mạc phủ mà ghét chính phủ của Thiên hoàng. Trong lịch
sử cách mạng từ xưa đến nay, có những người được gọi là “Di thần” của
triều đình cũ và Fukuzawa có vẻ như bắt chước những “Di thần” đó, siêu
phàm phiêu du ở ngoài cõi đời thực, nhưng thực ra trong tâm thì ôm mối
bất bình vô hạn, nên không thể nghĩ ra điều gì tốt đẹp cho chính phủ mới
được. Chính phủ mới không thể chủ quan với những kẻ như thế.
Tôi biết người ta tưởng tượng thế này, thế kia về mình, nhưng “ngài di
thần” được mang ra bàn luận ấy, từ xưa đã cạn lòng yêu mến với chế độ
đẳng cấp và chủ trương bế quan tỏa cảng của thể chế cũ. Trong cuộc duy
tân, khi các trung thần nghĩa sĩ của Mạc phủ xôn xao bàn luận về lòng
trung nghĩa, bày tỏ nhiệt huyết đối với phong trào Tá Mạc đến mức bỏ trốn
đi theo, thì “ngài di thần” đã không bàn luận gì, thậm chí, nếu biết có người
bỏ trốn còn khuyên họ không nên làm những việc vô bổ, bảo họ rằng, chắc
chắn sẽ thất bại, thôi đi thì hơn.
Vì vậy, kết luận cho tôi là di thần của thể chế cũ là không ăn khớp. Nói là
di thần của chính phủ cũ, thì trong cuộc duy tân, các trung thần nghĩa sĩ của
Mạc phủ đúng với chức danh này nhất. Tuy nhiên, chỉ trong chính phủ cũ
họ mới là người trung nghĩa thứ nhất mà thôi. Không biết từ lúc nào, họ đã
thoắt biến đổi, nhanh chóng chuyển thành người trung nghĩa thứ hai, nên
không thể gọi họ là di thần được. Mà thôi, chuyện trung thần thì tạm gác, ta
sẽ cùng trở lại vấn đề tiến thoái của tôi.
Như đã nói từ trước, vì ghét chế độ đẳng cấp và chủ trương bế quan tỏa
cảng từ đáy lòng, nên trong cuộc duy tân tôi không hề có ý theo Phái Tá
Mạc. Thế nhưng, nếu quan sát hành động của những người theo Phái Cần
vương thì so với Mạc phủ họ còn chủ trương tỏa quốc và Nhưỡng di hơn
nhiều. Tôi không có ý trợ sức cho những phe phái như vậy. Tôi quyết định
sẽ đứng trung lập, độc lập một mình, thì chính phủ mới đưa ra một mệnh
lệnh đáng được đánh giá cao là mở cửa đất nước. Nhưng chỉ mang tiếng là
chủ trương mở nước, chứ thực ra đâu đâu cũng đóng kín. Tôi không thể tin
