PHỤC SINH - Trang 165

Thật rõ ràng anh ta không phải là một kẻ phạm tội đại gian, đại ác mà chỉ là
một người rất bình thường, điều đó mọi người đều thấy. Và ai cũng rõ là
anh ta sa ngã như bây giờ chỉ vì anh ta đã sống trong hoàn cảnh tạo nên
những con người như vậy. Bởi thế cho nên ai cũng thấy rõ là muốn cho
không còn có những thanh niên như vậy nữa, thì trước hết phải thủ tiêu
những hoàn cảnh tạo nên những con người bất hạnh ấy đi.
Vậy mà chúng ta làm gì? Chúng ta tóm lấy gã thanh niên nầy do tình cờ đã
sa vào tay chúng ta, trong khi chúng ta thừa biết có hàng ngàn người phạm
tội như anh ta mà không bị bắt; rồi chúng ta phải bỏ anh ta vào tù đặt anh ta
trong điều kiện hoàn toàn vô công rồi nghề, hoặc bắt anh ta làm những việc
cực kỳ ngu xuẩn, có hại chỏ sức khỏe, bắt anh ta chung sống với những
người cũng đã suy nhược và lầm lỗi trong cuộc đời như anh ta, rồi sau đó
lại muốn làm tốn tiền công quỹ, đưa anh ta đi đày từ Moskva đến Irkusk,
cùng những kẻ hư hỏng nhất đời.
Không những chúng ta không làm gì để thủ tiêu các điều kiện tạo nên
những con người như thế mà chúng ta lại còn khuyến khích những cái lò
đào tạo ra họ. Ai nấy đều biết đó là những xưởng máy, những xí nghiệp,
những xưởng sửa chữa, những quán rượu, những tiệm ăn, những nhà chứa.
Chẳng những chúng ta không triệt hết đi mà chúng ta còn cho là cần phải
có và khuyến khích giúp đỡ cho những tổ chức ấy hoạt động đều đặn nữa.
Như vậy chúng ta tạo ra, không phải một mà hàng triệu người rồi sau đó lại
đi tóm cổ một người và tưởng như thế là làm được một cái gì đó, đã bảo vệ
được cho mình và, chẳng cần phải làm gì thêm nữa, chúng ta điệu người ấy
đi từ Moskva đến Irkusk, - ý nghĩ của Nekhliudov lúc nầy rất sôi nổi và
minh mẫn; ngồi cạnh viên đại tá, chàng nghe đủ các giọng của trạng sư,
chưởng lý và chánh án nhìn những cử chỉ đầy tự tin của họ. - Mà cái trò hề
nầy tốn biết bao nhiêu công sức? - Nekhliudov tiếp tục suy nghl, mắt ngắm
nghía gian phòng rộng lớn, những bức chân dung, những ngọn đèn, những
chiếc ghế bành, những bộ quần áo, những bức tường dầy, những khung cửa
sổ, chàng nghĩ đến vẻ đồ sộ của toà nhà nầy và đến vẻ đồ sộ còn to gấp đôi
của cả ban tổ chức nầy, đến toàn bộ đoàn quân viên chức, quan lại, thư ký,
lính canh, tuỳ phái, không phải chỉ ở đây mà trên khắp đất nước Nga, cả