PHỤC SINH - Trang 291

- Chao ôi Đừng có mà nói thế mà mang tội! - Người đàn bà có mang kêu
lên. Bò nhà tôi chưa bị bắt bao giờ.
- Nhưng hôm nay thì nó bị bắt, thì chị phải nộp tiền hoặc đi làm trừ.
- Được rồi, tôi sẽ đi làm, nhưng anh hãy cứ thả bò của tôi ra đã, đừng để nó
chết đói? - Người đàn bà giận dữ kêu lên - Làm quần quật cả ngày đêm
không được nghỉ. Mẹ chồng thì ốm, chồng thì rượu chè be bét. Tôi một
thân phải làm đủ mọi công việc mà sức thì kiệt rồi. Lạy Giời, cũng phải làm
đầu tắt mặt tối, thở không ra hơi, đế lấy công trừ cho anh hết.
Nekhliudov bảo viên quản lý thả mấy con bò ra; rồi lại quay vào vườn để
tiếp tục ngẫm nghĩ, nhưng còn gì mà suy nghĩ nữa. Tất cả mọi việc giờ đây
đối với chàng đều sáng tỏ. Chàng lấy làm lạ, một việc hiển nhiên như vậy
mà mọi người không ai nhìn thấy, và cả chàng nữa, sao mãi đến nay mới
khám phá ra.
Dân chúng đang chết dần chết mòn, và những lối sống đặc trưng của cái
chết đó đã hình thành: trẻ nhỏ chết yểu, phụ nữ phải lao lực quá độ, mọi
người ăn uống thiếu đói, nhất là những người già cả: Và dần dà dân chúng
lâm vào một tình trạng mà họ không thấy hết được cải khủng khiếp và cũng
không oán thán nữa; vì thế cả chúng ta cũng coi cái tình trạng ấy như một
chuyện bình thường, một điều tất nhiên.
Bây giờ chàng thấy rõ như ban ngày cái nguyên nhân chính dẻ ra sự cùng
khổ của nhân dân, nguyên nhân mà họ biết rất rõ và luôn luôn nêu lên, là
họ đã bị địa chủ cướp mất hết ruộng đất, và không có ruộng đất thì họ
không sống được.
Có một điều rất rõ là con trẻ và ông già sở dĩ chết là vì không có sữa uống,
mà không có sữa uống là do họ không có ruộng đất để chăn nuôi súc vật và
cấy lúa, trồng cỏ. Rõ ràng là tất cả mọi nỗi khổ cực của nhân dân, hay ít ra
thì nguyên nhân chủ yếu trực tiếp của nỗi khổ cực của họ là do ở chỗ ruộng
đất để nuôi sống họ lại không ở trong tay họ mà lại nằm trong tay những kẻ
dùng quyền chiếm hữu ruộng đất để sống bằng lao động của họ. Ruộng đất
cần thiết cho nhân dân tới mức không có nó thì nhân dân chết, ấy thế mà họ
bị dồn vào cảnh khốn cùng, lại phải cày cấy ruộng đất để có thóc đem bán
ra nước ngoài cho bọn địa chủ có tiền mua sắm mũ mãng, batoong, xe