nầy không cho phép mình được nghĩ đến những vấn đề đó; lão cho rằng
nghĩa vụ yêu nước của lão, phận sự quân nhân của lão là phải gạt bỏ những
ý nghĩ đó đi, vì chúng có thể dẫn tới một hành động nhu nhược nào đấy
trong việc thi hành những nhiệm vụ mà lão coi là tối quan trọng.
Theo đúng chức trách, mỗi tuần một lần, lão đi kiểm tra một lượt các phòng
giam, hỏi xem các tù nhân có yêu cầu gì không. Tù nhân trình bầy cho lão
các điều thỉnh cầu Lão bình tĩnh lắng nghe, không nói một lời và cũng
không bao giờ cho biết kết quả và về những yêu cầu đó, vì lẽ chúng đều
không hợp lệ.
Lúc xe của Nekhliudov đến gần nhà tướng già thì từ những quả chuông
thanh thanh của chiếc đồng hồ trên tháp vang lên bản thánh ca "Hãy ca
ngợi Chúa" rồi điểm hai tiếng. Những tiếng chuông đó nhắc nhở
Nekhliudov nhớ lại một vài đoạn trong những tập bút ký của những "đảng
viên tháng Chạp" viết về âm hưởng những tiếng chuông thật êm dịu nầy, cứ
từng giờ lại vang dội trong tâm hồn những người tù chung thân.
Lúc nầy viên tướng già ngồi trước mặt cái bàn tròn khảm đá trong căn
phòng khách tối với một hoạ sĩ trẻ tuổi anh em với tên bộ hạ của lão. Hai
người đang cùng xoay một chiếc đĩa nhỏ đặt trên một tờ giấy. Những ngón
tay mảnh dẻ, yếu đuối, nhớp ướt của hoạ sĩ trẻ lồng vào những ngón tay thô
cứng, xương xẩu, răn reo của viên tướng già, và những bàn tay chập lại với
nhau như thế, đặt trên một cái đĩa nhỏ, cứ xoay cái đĩa trên một tờ giấy có
viết tất cả những chữ trong bảng chữ cái. Chiếc đĩa trả lời câu hỏi của viên
tướng, muốn biết sau khi chết linh hồn người ta làm thế nào để nhận được
nhau.
Khi một tên thuộc hạ làm nhiệm vụ hầu phòng mang vào tấm thiếp của
Nekhliudov, thì linh hồn Jeandra đang nói qua chiếc đĩa. Lúc trước, hồn đã
đọc đánh vần từng chữ, câu: "Chúng sẽ nhận ra nhau…" và những chữ đó
đã được ghi lại. Lúc tên thuộc hạ vào thì chiếc đĩa đã đứng yên trên chữ "n"
rồi chữ "o" và đến chữ "c" thì nó dừng lại, ngập ngừng lúc thiên về bên nọ,
lúc thiên về bên kia. Nó còn ngần ngừ về chữ sau, vì theo ý viên tướng phải
là một chữ "L", nghĩa là Jeandra theo đúng như ý viên tướng - phải nói rằng
những linh hồn sẽ nhận ra được sau khi đã được giải tội, hoặc một điều gì