PHỤC SINH - Trang 376

Cơ đốc, cũng đều tin như anh. Anh thừa biết khi không thừa nhận giáo lý
của Toà thánh là anh hành động đúng. Nhưng, do cuộc sống hàng ngày ép
buộc anh, một con người ngay thẳng, đã phải tự cho phép mình giả dối đôi
chút, tự nhủ muốn khẳng định được cái vô lý là vô lý thì trước hết phải
nghiên cứu nó đã. Sự dối trá đó cũng nhỏ thôi, nhưng nó đưa anh đến một
sự dối trá lớn hơn, trong đó hiện nay anh đang sa lầy.
Anh vốn sinh ra và được nuôi dạy trong chính giáo, người chung quanh đòi
hỏi anh phải theo nó; không thừa nhận nó thì anh không thể tiếp tục giúp
ích cho đời; nên ngay từ trước khi tự đặt cho mình câu hỏi: chính giáo có
đúng không, thì cấu trả lời anh đã có sẵn rồi. Vì thế, để cho sáng tỏ vấn đề,
anh không tìm đọc Vonte, Sopenhao, Spencer, hay Côngtơ, mà lại tìm đọc
những trước tác triết học của Hegen, những tác phẩm tôn giáo của Vine,
của Khomiakov, và tất nhiên, anh tìm thấy ở đó những điều cần thiết: một
cái gì đó giống như sự an ủi tinh thần và lời biện bạch cho những giáo lý
anh đã được nuôi dạy, những điều mà lý trí anh từ lâu vẫn không thừa nhận,
nhưng không có nó thì đời anh sẽ đầy những chuyện không vui, còn thừa
nhận nó thì tức khắc, mọi chuyện không vui sẽ tan biến hết. Anh đã thấm
sâu mọi luận điệu nguỵ biện quen thuộc: nào là trí tuệ của một con người
đơn độc không thể nào nhận thấy được chân lý; chân lý chỉ được soi tỏ cho
mọi người cùng thấy; nào là phương pháp duy nhất để nhận thấy chân lý là
phép Thiên Khải mà phép Thiên Khải lại do Toà thánh nắm giữ v.v…Từ
đấy, anh mới yên tâm, không còn băn khoăn gì về điều giả dối anh đang
làm, yên tâm tới dự tất cả những buổi cầu kinh, những lễ cầu hôn, đi dự các
lễ sớm, xưng tội, ăn chay, làm dấu trước tượng thánh, và tiếp tục làm việc
nhà nước để có cái cảm giác là mình đã làm được việc hữu ích cho đời và
để được an ủi trong cuộc sống gia đình buồn tẻ. Anh nghĩ rằng anh có đức
tin, nhưng từng thớ thịt trong anh vẫn cảm thấy rằng, cái đức tin đó còn
"không phải thế" hơn bất kỳ việc nào khác.
Và chính vì thế mà cặp mắt anh nhìn lúc nào cũng buồn thăm thẳm. Chính
vì thế mà khi mới gặp lại Nekhliudov, con người anh đã biết lòng anh chưa
có những điều dối trá ngày nay. Xelenin lại thấy con người của mình ngày
xưa, và nhất là sau khi anh vội vã nói ý với bạn về quan điểm hiện nay của