hơi tí hon có gắn kính có lưới sắt che đàng hoàng nhưng chỉ mở đúng 10
phút một ngày, lúc lính gác điểm tù.
Tù Sukhanovka không được ra ngoài. Mỗi ngày chỉ được phép đi cầu một
lần, đúng vào giờ ít ai đi cầu nhất là 6 giờ sáng. Chỉ được hướng dẫn đi một
lần, ngoài giờ là ráng nhịn. Cứ 7 cát-xô là một khu đêm ngày có 2 lính gác
coi chừng, thường trực từ hai đầu đi tới “làm con thoi” không ngừng. Muốn
kiểm soát, lính canh chỉ việc liếc qua khuôn cửa kính nho nhỏ ngó xuống,
nên Sukhanovka độc ở chỗ tuyệt đối im lặng mà không một cử chỉ nhỏ nhặt
nào của thằng tù trong cát-xô thoát khỏi cặp mắt cú vọ của cai ngục.
Có hai cách thoát khỏi cát-xô biệt giam để ra xà lim. Một là gồng mình
chịu cô độc, hành hạ để khỏi phát điên đến chừng nào được kêu ra là kể
như sống lại. Hai là không cần chống chọi gì hết, chỉ việc khai tùm lum,
khai cho bất cứ người nào. Cũng được ra xà lim nhưng ra cách thứ hai sẽ
khó sống chắc, thà chết gục trong cát-xô còn hơn.
Ra xà lim là hết cô độc, là được sống lại với những người đồng cảnh,
những người còn sống và cùng đi một đường
. Ôi, còn gì sung sướng
cho bằng người được nói chuyện với ngườI được dùng danh từ “chúng ta”,
“tụi mình”!
“Chúng ta”, “tụi mình” chỉ là những đại danh từ tầm thường, có thể anh
không thèm xài tới ở ngoài đời. Nhưng ở xà lim, để thay thế cho chữ “tôi”
đơn độc nghe mới dễ chịu, ngọt ngào làm sao! “Tụi mình là một”…
“Chúng ta có quyền bất mãn”… “Chúng tôi nguyện rằng… chúng tôi yêu
cầu”. Còn xài được những danh từ đó là hết cô độc. Còn có thể nghĩ rằng
dù sao cõi đời này vẫn còn những người – những con người – khôn ngoan,
sáng suốt.
Bốn ngày đầu trí với điều tra viên tôi mệt ngất ngư. Gã cai ngục còn độc ác,
đợi đúng lúc tôi vừa nằm nghỉ ráng chợp mắt được giữa cát-xô đèn chói loà
mới chịu lách cách mở cửa. Làm gì không nghe thấy nhưng tôi cố tình lờ đi
đợi khẩu lệnh “Đứng dậy mau! Lên thẩm vấn” cái đã! Tội gì không lợi
dụng tí thời gian, dù chỉ là 3 phần trăm của một giây đồng hồ để nằm nán
lai vờ ngủ? Nhưng đêm nay gã cai ngục truyền lệnh: - Đứng dậy. Có cái gì
