QUẦN ĐẢO NGỤC TÙ - Trang 286

dần trong quá khứ. Nếu nói tản lạc thì những người Nga ly hương còn tản
lạc tàn nhẫn hơn các bộ lạc Do Thái nhiều. Thế hệ của những người lớn lên
với chế độ Xô Viết đã hình dung những vang bóng quá khứ đó, ngày giờ
này, nếu còn níu kéo được mảnh đời tàn ắt hẳn phải sống phiêu bạt đó đây
nếu không nhạc công già đêm đêm gõ phím dương cầm trong những nhà
hàng bê bối thì cũng quan hầu thầy tớ, ăn mày, nghiện ngập ma túy vất
vưởng như những xác chết biết đi.
Ngay trước năm nổ bùng đại chiến là năm 1941 thì báo chí văn chương,
phê bình nghệ thuật của chúng ta (và kể cả những nhà văn nghệ sĩ no đủ
của thời đại) cũng lờ luôn, có bao giờ hé mở cho ta thấy rằng có cả một thế
giới sinh hoạt tinh thần vĩ đại nơi nước Nga lưu lạc. Ở địa hạt triết lý thì
triết lý Nga đang sống, đang phát huy mạnh với các triết nhân cỡ lớn như
Bulgakov, Berdyayev, Lossky… Nghệ thuật Nga đang làm toàn thế giới say
mê với những khuôn mặt nghệ sĩ lớn như Rachmaninoff, Chaliapin, Benois,
Diaghilev, Pavlova cũng như toàn ban hợp ca Cốt Sắc Jaroff. Ở cái thế giới
Nga lưu lạc đó Dostoyevsky hiện còn đang được phân tích sâu rộng trong
khi “chính quốc” thì cấm ngặt. Ở đó viết văn lếu láo như Nabokov – Sirin
cũng góp mặt cũng như hai chục năm rồi Bunin vẫn còn sống, còn sáng tác.
Ở đó có nhiều chuyên san Mỹ Thuật, nhiều vở kịch được dựng nên để Nga
quê vùng nào tụ tập theo vùng nấy có dịp nghe lại đúng rặt giọng điệu địa
phương. Lại có những cặp vợ chồng nhất định tiếp nối truyền thống trai ly
hương lấy gái ly hương để con cái họ lớn lên giờ đây một lứa tuổi với
chúng ta.
Trong khi đó ở quê nhà hình ảnh của thế giới Nga lưu lạc đó đã bị bóp méo
quá mức. Phải chi tổ chức trưng cầu dân ý được đặt để câu hỏi “Đám Nga
ly hương theo phe nào trong trận giặc Tây Ban Nha” thì dĩ nhiên muôn
miệng rập một “Franco” “Thế chiến II theo phe nào” thì đứt đuôi: Hitler!
Chao ôi ngày nào giờ này ở quê hương đồng bào ta đâu biết là quá nhiều
dân Nga ly hương đã thực sự chiến đấu trong hàng ngũ Cộng Hoà, nghĩa là
chống lại Franco! Đồng bào cũng chẳng thể ngờ lính Vlasov cũng như lính
Cốt Sắc binh đoàn Krasnov toàn là công dân Xô Viết chớ chẳng phải dân
Bạch Nga lưu lạc. Dân Nga ly hương mà theo phe Hitler thì hai gã