đi dọc các đường phố Rostov. Có một khẩu lệnh thật tức cười nên tôi nhớ
mãi: “Tụi bay đi lộn xộn là nổ súng khỏi cảnh cáo!”. Khốn nạn, thời ấy lính
giải tù đi chỉ có gươm chớ lấy đâu ra súng mà nổ? Tuy nhiên có thằng nào
đi lệch lạc, trật ra ngoài hàng lối là bị nạt: “Đi ngay vô, không chém cổ
giờ!”. Với tâm hồn thơ dại ngày đó, tôi chỉ nghe nồ đã ớn: nổ súng, chém
cổ. Nghe thấy ghê, một nhát gươm vung dám một cái đầu rụng lắm!
Ôi, quên làm sao nổi cảnh tượng thê thảm, não nề của toán tù già áp giải
ngang Nizhini Novgorod tháng 2 năm 1936! Toàn những ông già miệt quê,
những lão nông râu dài sinh sống miền bên kai sông Volga! Những con
người cổ lỗ của một nước Nga xa xưa, quần áo mặc vải thô nhà dệt, không
chấp nhận giày dép loẹt quẹt kéo lê những đôi guốc vòng quai vải dày cộm.
Cả một nước Nga cổ lỗ đang chìm vào quên lãng. Đoàn tù già đang băng
qua ngã tư thì từ đằng xa 3 chiếc xe hơi vùn vụt phóng tới cúp Công voa
người lọm khọm dừng lại ngó đồng chí Chủ tịch Kalinin băng ngang cùng
2 xe hộ tống. Dĩ nhiên đồng chí chủ tịch chẳng thèm để ý.
*
Bạn đọc theo dõi tới đây, thì xin mời khẽ nhắm mắt. Có tiếng bánh xe sắt
nghiến rầm rầm trên đường rầy: toa xe Stolypin đó. Âm thanh kéo dài ra là
công voa chở súc vật, Phút nào cũng có. Ngày nầy sang ngày khác rầm rầm
quanh năm! Bạn có nghe rì rào tiếng sóng vỗ mạn thuyền? Công voa xà lan
đưa tù đi dài dài. Có tiếng động cơ rít róng: xe bít bùng đi vồ người, lượm
người. Khốn nạn người bị bắt, tống giam và đưa đi đày thì nước này ngày
nào, giờ nào chẳng có?
Bạn lắng nghe nữa đi. Thấy rầm rì, ào ào như ong vỡ tổ còn gì khác hơn là
âm thanh đặc biệt của những xà lim nhét tù chật cứng? Có tiếng la chói lói,
tiếng khóc rú lên. Tiếng người, bị cướp đoạt, hãm hiếp, chịu đựng tra tấn
thừa sống thiếu chết.
Chắc bạn còn lạ gì mọi phương pháp di chuyển tù, biết bao nhiêu thứ công
voa đi đày nhưng thảy đều giống nhau ở một điểm: Chúng vô nhân tính?
Cũng như hệ thống khám tạm dọc đường thì thiếu gì hình thức, nào tiếp
nhận nào đính chính nhưng có một nơi nào không đốn mạt? Có nhà tù TỐT
