15
SỰ NGỢI CA VÀ PHÊ PHÁN
B
ây giờ còn phải xem các quy tắc xử thế mà quân vương sử dụng với
thần dân và bằng hữu. Và tôi biết rằng nhiều tác giả đã viết về chuyện này,
tôi hy vọng sẽ không bị xem là tự phụ khi lại nói về nó lần nữa, đặc biệt là
trong khi thảo luận tôi sẽ tránh phương pháp của người khác. Tuy nhiên, ý
định của tôi là viết ra điều gì đó hữu ích cho ai nắm chắc nó nên tôi cho
rằng tìm hiểu sự thật về một vấn đề thì hay hơn là tưởng tượng về vấn đề
đó
; nhiều người đã vẽ ra những nền cộng hòa và công quốc chẳng bao
giờ xuất hiện hay được nhìn thấy trên thực tế, bởi vì chuyện người ta sống
như thế nào có khoảng cách rất xa với chuyện người ta nên sống như thế
nào, rồi người ta thờ ơ với những gì đã làm để nghĩ về những gì đã nên
làm, những chuyện này sẽ đưa đến sự diệt vong chứ không phải sự sống
còn của họ; bởi vì người muốn sống hoàn toàn theo chuẩn mực đạo đức của
mình thì sẽ sớm gặp điều tệ hại sẽ hủy diệt anh ta trong số rất nhiều những
tệ hại mà anh ta gặp phải.
Do vậy, việc một quân vương muốn giữ mình thì phải biết cách làm
chuyện sai trái là điều cần thiết, còn có sử dụng nó hay không thì tùy vào
mức độ cần thiết. Như thế, hãy gác những chuyện tưởng tượng về quân
vương sang một bên, và chỉ bàn đến những gì là thật, tôi cho rằng tất cả
mọi người khi được nói đến, và đặc biệt là các quân vương ở địa vị cao
sang, đều nổi bật vì những phẩm chất làm cho họ hoặc là được ngợi khen
hoặc là bị chê trách; thế cho nên người này thì nổi danh là hào phóng, kẻ
kia thì keo kiệt, nói theo kiểu Tuscan (bởi vì người tham lam trong ngôn
ngữ của chúng ta là để chỉ người muốn chiếm đoạt của người khác, còn “hà
