QUÂN VƯƠNG - THUẬT TRỊ NƯỚC - Trang 115

Ông đã quyết định rằng khi không có các pháo đài này, việc tái
chiếm xứ này sẽ khó hơn nhiều. Gia tộc Bentivogli85 [85 Gia tộc
Bentivogli: bị Giáo hoàng Julius II đuổi khỏi Bologna năm 1506, quay lại
nắm quyền năm 1511 ] cũng áp dụng các biện pháp đó khi trở lại nắm
quyền ở Bologna. Bởi vậy, các pháo đài hữu dụng hay không đều tùy vào
hoàn cảnh. Pháo đài đem lại lợi ích cho ngài theo cách này nhưng lại làm
hại ngài theo cách khác.
Vấn đề này có thể được giải quyết như sau: Vị quân vương nào e sợ
thần dân của mình hơn là quân ngoại bang thì nên dựng lên pháo đài, còn vị
quân vương nào sợ quân ngoại bang hơn là thần dân của mình thì đừng bận
tâm đến việc xây dựng pháo đài. Lâu đài ở Milan mà Francesco Sforza xây
đã gây ra nhiều cuộc chiến tranh chống lại gia tộc Sforza hơn bất kỳ một sự
rối loạn nào ở đó. Dù sao đi nữa thì pháo đài vững chãi nhất đó là không bị
thần dân thù ghét.
Cho dù ngài có thể có các pháo đài nhưng chúng cũng không thể
bảo vệ được ngài nếu dân chúng căm thù ngài, vì khi dân chúng đã cầm vũ
khí nổi dậy thì không bao giờ thiếu những kẻ ngoại bang sẵn sàng hỗ trợ
họ.
Ngày nay, có thể thấy các pháo đài chẳng đem lợi ích cho ai ngoài
nữ bá tước Forlì86 sau khi đức ông chồng là bá tước Girolamo bị giết hại.
Nhờ có lâu đài của mình, bà mới trốn thoát khỏi cuộc nổi dậy của dân
chúng và trông chờ sự giúp đỡ từ Milan để giành lại vương quốc. Cũng
may mắn là tại thời điểm đó, không một kẻ ngoại bang nào có thể giúp các
thần dân của bà. [86 Nữ bá tước Forlì: tên thật là Caterina Sforza Riaro,
cháu gái của Ludovico Sforza II Moro, đã trốn tại pháo đài Forlì sau khi
chồng bà là Girolamo bị ám sát năm 1498 cho đến khi người anh em họ tới
cứu. Cesare Borgia chiếm Forlì và Imola từ tay bà năm 1500.]
Nhưng rồi các pháo đài cũng chẳng giúp bà được nhiều khi bị
Cesare Borgia tấn công và khi các thần dân thù địch bắt tay với ngoại bang.
Bởi vậy, lần này cũng như lần trước, bà hẳn đã an toàn hơn nếu không bị
thần dân ghét bỏ chứ không phải là chỉ nhờ vào những pháo đài.
Do vậy, xét tới tất cả những điều vừa bàn tới, tôi xin được ngợi ca