Niccolò Machiavelli
Quân Vương (2)
Dich thuật: Vũ Mạnh Hồng & Nguyễn Hiền Chi
Chương 9
CÁC VƯƠNG QUỐC DÂN SỰ
Bây giờ tôi xin bàn về cách thứ hai. Theo cách này, một người dân thường
trở thành đấng quân vương do được những đồng bào của mình suy tôn chứ
không phải bằng thủ đoạn độc ác hay sự tàn bạo không thể dung thứ.
Đây có thể gọi là vương quốc dân sự. Vương quốc này giành được
không hoàn toàn nhờ tài trí hay vận may mà nhờ vào sự khôn khéo gặp
thời. Tôi xin lưu ý là những quân vương như vậy có thể được đưa lên ngôi
báu bởi dân chúng hoặc giới quý tộc. Có hai khuynh hướng đan xen trong
mọi thể chế chính trị. Dân chúng không muốn bị giới quý tộc cai trị và hà
hiếp trong khi giới quý tộc thì lại muốn cai trị và đè nén dân chúng. Từ hai
khuynh hướng đối lập đó, ba trường hợp có thể xảy ra: chế độ quân chủ, thể
chế tự do hoặc tình trạng vô chính phủ.
Một vương quốc ra đời có thể do dân chúng hoặc do giới quý tộc,
tùy thuộc vào bên nào có thời cơ. Khi tự lượng sức không thể đối chọi với
dân chúng, giới quý tộc sẽ ủng hộ việc đưa một người trong bọn họ lên
ngôi vua, mong núp bóng quân vương này để thỏa mãn những tham vọng
riêng của mình. Cũng như vậy, khi nhận thấy không thể đương đầu với giới
quý tộc, những người dân thường sẽ ủng hộ việc đưa một cá nhân lên làm
vua với hy vọng người đó sẽ hàm ơn và dùng quyền lực để che chở cho họ.
Quân vương nào có được vương quốc nhờ giới quý tộc sẽ gặp nhiều
khó khăn hơn trong việc duy trì ngôi báu so với quân vương lên ngôi nhờ
sự hậu thuẫn của dân chúng. Bởi vì xung quanh vị quân vương này là
những kẻ tự cho rằng bọn chúng ngang hàng với ông nên ông sẽ không thể
cai trị hay đưa bọn chúng vào khuôn phép theo ý muốn được. Trong khi đó,
quân vương nào được dân chúng tôn lên ngôi vua sẽ có địa vị độc tôn và
