co, làng Nguyệt Áng non sông lồng bóng nguyệt; xã xuân Hồi vườn tược
đượm màu xanh. Hai làng Phúc Nhĩ, Phúc Thị ắt hẳn nhà nhà được phúc;
nhân dân trù mật có xã Tả Phiên; làng xóm vui vầy thì có Quảng xá, Văn
Yến - Văn La sẵn tay văn sĩ... làng Phúc Lương danh tính tốt lành, tiếng Cổ
Hiền danh thơm muôn thuở; Phúc Duệ sao chịu tiếng hèn, Trung Trinh vẫn
ghi ở dạ; Gia Cốc lúa tốt vàng tươi, của ngọc thực no nê lớn bé...” đất
Quảng Ninh có truyền thống văn hóa lâu đời, nhiều thuần phong mỹ tục.
Người Quảng Ninh nổi tiếng hiếu học, học giỏi. Vùng đất “địa linh” này đã
nuôi dưỡng nhiều danh nhân văn hóa tiêu biểu như Thượng đẳng công thần
khai quốc công thần tịnh Quốc công chiêu quận công Nguyễn Hữu Dật
(được ví là Khổng Minh của Việt Nam), Hào lương hầu Nguyễn Hữu Hào,
tác giả tập truyện thơ dài “Song tinh bất dạ”; Thượng đẳng thần - Lễ thành
hầu Nguyễn Hữu Cảnh; Thượng thư binh bộ Hoàng Kim xán; Thống đốc
quân vụ đại thần Hoàng Kế Viêm; Tư thiện đại phu lễ bộ thượng thư Ngô
đình Giới; Tam giáp đồng tiến sĩ Lê Hữu đệ; đệ tam giáp đồng tiến sĩ Phạm
Văn Khải, Nguyễn Phạm Tuân, Lê Chẩn, Lê Sỹ, đề Én, đề Chít, Hoàng
Phúc, Hoàng Thị Tám, đề Thường, Cai Thải, Thầy Mười (Quảng xá)…
Trong những danh nhân đó, nổi bật là Lễ thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh,
người có công khai sáng miền Nam nước Việt mở mang bờ cõi (cuối thế kỷ
xVII, được nhân dân tôn vinh, ngưỡng mộ)… trong cuộc kháng chiến
chống thực dân Pháp lần thứ nhất, quan đại thần Hoàng Kế Viêm đã liên
kết với quân cờ đen chống quân xâm lược, đã giết chết tướng giặc ở Ô Cầu
Giấy. Những người đỗ đạt khoa bảng làm quan ở nhiều nơi như quan Án
sát Hải Dương, Dương Văn Trinh; Quốc sư Nguyễn Nhuận dạy vua Hàm
Nghi; cử nhân Dương Văn Yên, Dương Văn Ứng; Tướng thần Dương Viết
Oai; Tổng lãnh Dương Viết Hạc; Dương Viết Căn; Tri phủ Phú xuân
Nguyễn Văn Thành; Dương Thành Nhâm.
Có một người mà không thể không nhắc đến công lao của cụ đối với dân
Quảng Ninh, đó là cụ Nguyễn Ngồi. Ngay từ những năm 1929, cụ Nguyễn
Ngồi đã bỏ tiền nhà ra xây dựng ba phòng học rồi đi xin quan phủ cho về
mở lớp dạy chữ Quốc ngữ.
