Chẳng biết có phải nhớ mãi câu nói của ngoại mà Tết năm nào mạ tôi
cũng ra bến đò đón bà. Mỗi chuyến đò dọc cập bến, mạ lại lật đật chạy đến
tìm trên thuyền, ngó nhìn tường tận từng người khách, cuống quýt gọi, hỏi:
“Mạ ơi!” “Có biết mạ tôi không?” “Có ai biết mạ cháu ở đâu không?” “Mạ
ơi, mạ nói mạ ra thăm con mà. Mạ ơi!” “Mạ nào?” “Dạ, mạ Hương Giang
quê Hương điền, Phú Vang đó…”
Đông qua xuân tới, hạ hết thu sang… háo hức đón Tết, chờ mong tin tức,
bến đò năm nào cũng thuyền ghe xuôi ngược, người thăm quê nội, ngoại,
người thăm cha mẹ, người thăm con cháu. Riêng mạ tôi không có ai thăm
nom được lần nào. 14 tuổi, mạ tôi đi lấy chồng. Nỗi nhớ mong bà ngoại và
anh chị em canh cánh trong lòng mạ tôi thì cậu Doản đột ngột xuất hiện.
Cậu Doản theo Việt Minh, bị lộ, bọn Pháp truy lùng quá róng riết, cậu cùng
mấy người trốn ra Quảng Bình tập trung tại chiến khu bến Nước đắng. Mạ
tôi kể lại chuyện ngày cậu Doản chưa đi bộ đội, năm ấy làng ta đói lắm,
ông ngoại nấu một nồi cháo thực to đem ra sân đình cứu gấp người nghèo.
Nồi cháo to nhưng người đói thì đông vô kể, mỗi người chỉ được môi cháo
loãng cầm hơi. Rồi cháo loãng cầm hơi cũng không có nữa, người chết đói
nằm vạ vật khắp nơi. Cậu Doản cùng với mấy trăm người phá kho thóc Tư
Mằm của Nhật rồi kéo nhau vào cướp dinh quan huyện.
Đó là ngày Cách mạng Tháng Tám ở quê tôi. Cậu tôi tham gia đội quân
cướp chính quyền đó rồi đi bộ đội. Bốn năm sau cậu tôi mới ghé về nhà.
Mạ tôi kể, khi cậu Doản ghé nhà thì tôi chưa sinh, mạ mới có hai anh trai
tôi. Cậu Doản cho hai anh tôi mấy cái “cắc tút” để đánh đáo. Mạ tôi nhớ
như in hình ảnh cậu Doản ngồi góc ổ rơm ôm anh trai tôi. Cậu nói với mạ
tôi, đơn vị chuẩn bị vào chiến dịch Thu đông. Cậu còn kể chuyện chú Tư
tôi bị Pháp bắt đi lính khố xanh, thế mà làm sao chú trốn được sang Thái
Lan rồi tìm về với cách mạng. Chú Tư tôi vào bộ đội, đơn vị tình nguyện
sang chiến đấu ở chiến trường Lào. Cậu Doản ở nhà tôi chơi một ngày, mạ
tôi vá lại cái ruột tượng đựng gạo của cậu bị thủng hai lỗ tròn như hai đồng
xu. Nhà còn mớ khoai lang, mạ tôi luộc cho cậu ăn. Mạ hỏi cậu: “Từ ngày
em đi bộ đội có biết tin tức gì ở trong ta không?” “Dạ, không, duy nhất một
