(1) Trong mọi cuộc chiến tranh, lính đảo ngũ là hiện tượng phổ biến.
Chiến tranh chống Mỹ lâu dài, khó khăn, ác liệt, bộ đội ta dù rất có lý
tưởng, rất anh dũng "quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh" nhưng không tránh
khỏi có nhiều người sợ chết, nản lòng. Lính Khu Bốn thường trụ lại. Lính
Miền Bắc đảo ngũ nhiều hơn. Hồi đó có câu: "Nam (Nam Hà) chuồn, Hà
(Hà Tây) lủi, Thái Bình bay/ Hải Hưng anh dũng trốn ban ngày/ Thanh Hóa
mất mùa xin ở lại/ Quảng Bình thấy thế cũng giơ tay (BT)
(2) Trung đoàn 48 (Thăng Long) có từ thời kháng chiến chống Pháp
cùng với Trung đoàn 64 (Quyết Thắng) là hai đơn vị đầu tiên thành lập nên
Đại đoàn Đồng Bằng tháng 1-1951, sau bổ sung thêm Trung đoàn Tây
Tiến. Trong chống Mỹ, Đại đoàn sau đổi thành Sư đoàn. Đại đoàn Đồng
Bằng đổi thành Sư đoàn 320. Sư 320 sau phát triển thêm có 320B. Trung
đoàn 48 trong 81 ngày đêm Thành cổ mang mật danh Quang Sơn với lời
thề "Quang sơn còn, Quảng Trị còn. Nói đến bộ đội, nhân dân ta, trong đó
có Trung đoàn 48 là nói đến huyền thoại về sức chịu đựng vững vàng của
con người, mà như cố Tổng Bí thư Lê Duẩn đã từng đánh giá: “Chúng ta đã
chịu được không phải chúng ta là gang thép; vì gang thép cũng chảy với
bom đạn địch; mà chúng ta là những con người thực sự, con người Việt
Nam với truyền thống hàng nghìn năm, đã giác ngộ sâu sắc trách nhiệm
trọng đại trước Tổ quốc, trước thời đại" (BT).
Tới đón chúng tôi là hai cán bộ đại đội người Thanh Hóa: anh Tráng,
Đại đội phó khoảng 25 tuổi và anh Nguyễn Viết Thiệu Chính trị viên phó
khoảng 21 tuổi. Anh Tráng tính tình vui vẻ, hoạt bát, rất thích làm thơ và
đọc thơ cho chúng tôi nghe. Anh Thiệu thì trầm tính hơn, nhưng rất tình
cảm. Anh đến ở với Tiểu đội tôi, và thường kể nhiều chuyện về Trung đoàn
48 “Quang Sơn” của mình. Lính Trung đoàn này hầu hết người Thanh Hóa,
đã chiến đấu rất gan dạ từ đầu chiến dịch. Nhiều trận đánh giữa đồng cỏ
tranh, họ không thèm nằm tránh đạn, mà đứng thẳng người vừa bắn xối xả
vừa xông lên dũng mãnh, làm bọn lính Sư đoàn 3 ngụy hoảng sợ chạy tán
loạn. Đặc biệt anh rất ca ngợi Trung tá Trung đoàn trưởng Trần Minh Vân,
