Chương 4
Hiểm họa từ nhà nước
Chính phủ đang can thiệp nhiều hay ít?
Hồi 2011 tôi ngạc nhiên khi tại Davos, hội nghị thượng đỉnh hằng năm
của giới tinh hoa toàn cầu, người ta xì xầm về “Sự đồng thuận Bắc Kinh”.
Cụm từ thể hiện niềm tin rằng Trung Quốc sẽ vượt qua Mỹ không chỉ như
nền kinh tế lớn nhất thế giới mà còn là mô hình kinh tế hàng đầu thế giới.
Tại thời điểm đó, Mỹ đang chật vật để phục hồi sau cuộc khủng hoảng tín
dụng đã gây ra khủng hoảng tài chính toàn cầu trước đó ba năm; tỷ lệ thất
nghiệp của Mỹ vẫn ở mức cao, và thay vì hành động, chính phủ dường như
tê liệt do tranh cãi phe phái giữa Đảng Dân chủ và Đảng Cộng hòa. Bế tắc
đã trở thành thuật ngữ ấn định tại Washington. Trong khi đó chính phủ
Trung Quốc đã phản ứng với cuộc khủng hoảng do “Mỹ chế tạo” bằng cách
bắt tay hành động theo hướng mà chỉ mỗi chế độ độc đảng có thể làm được.
Họ đã duyệt các khoản chi mới và cho vay ào ạt để thúc đẩy tỷ lệ tăng
trưởng của Trung Quốc lên trở lại tới gần hai con số trong 2010, một năm
mà Mỹ hầu như không tăng trưởng gì cả. Cuộc bàn tán về Sự đồng thuận
Bắc Kinh cho thấy nhiều quốc gia đã mở mắt chứng kiến hiệu quả của một
bàn tay chuyên chế trong việc định hướng nền kinh tế, và quan điểm mới
này đã thay thế Sự đồng thuận Washington cũ, vốn ủng hộ tự do về thị
trường, thương mại và chính trị. “Sự trỗi dậy của chủ nghĩa tư bản nhà
nước” là chủ đề của một số sách mới và trang bìa tạp chí trong năm 2011.
Tôi đã quan sát toàn bộ diễn biến này với nhiều hoài nghi. Điều đáng
nói là chủ yếu chỉ mỗi giới tinh hoa chính trị và kinh doanh châu Âu và Mỹ
trầm trồ về Trung Quốc, chứ không phải các đồng nghiệp của họ ở các nước
mới nổi. Một năm trước, tại thị trấn Sharm el-Sheikh bên bờ biển Ai Cập, tôi
đã gặp Gamal Mubarak, con trai của nhà độc tài sớm bị lật đổ trên đất nước
