hồi của nền kinh tế Trung Quốc và ý niệm ngày càng quen thuộc rằng nhà
nước toàn quyền này có thể “ra lệnh” tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ đã tác
động rất lớn đến tâm lý nhà đầu tư. Năm 2008, họ có năm công ty nhà nước
trong số 10 công ty giá trị lớn nhất thế giới, tăng từ số không hồi 2003. Công
ty dầu mỏ lớn nhất Trung Quốc, PetroChina, đứng thứ nhất, sau khi soán
ngôi ExxonMobil. Chắc chắn đây là bằng chứng nữa cho thấy nền kinh tế
chỉ huy của Trung Quốc có thể sinh lợi tốt hơn nền kinh tế thị trường tự do
của Mỹ?
Vở tuồng không diễn ra theo cách đó. Nhiều nhà đầu tư toàn cầu đã quá
phấn khích về tiềm năng của chủ nghĩa tư bản nhà nước trong tâm trạng
phấn khởi chung về tất cả các nền kinh tế mới nổi đã bùng nổ tăng trưởng
sau 2003. Các thị trường chứng khoán đều đi lên cùng với sự bùng nổ kinh
tế, và đến cuối thập kỷ, các nhà đầu tư đã không còn cẩn trọng phân biệt
giữa các quốc gia yếu kém và mạnh mẽ hoặc công ty nhà nước hay công ty
tư nhân. Đây là một sai lầm mà nhiều người sẽ phải trả giá đắt.
Sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, nhiều quốc gia
đang phát triển, gồm cả Trung Quốc, đã bắt đầu dùng các công ty nhà nước
làm công cụ để phân phát việc làm hoặc các khoản trợ cấp eo hẹp nhằm bảo
vệ người dân trước sự trì trệ tăng trưởng toàn cầu. Ấn tượng với sự tăng
trưởng kinh tế được thổi lên của Trung Quốc, các nhà đầu tư thoạt đầu đã
không thấy những nỗ lực chèo lái sự tăng trưởng này đang tác động ra sao
đến các công ty nhà nước. Có một số ngoại lệ với vài ngân hàng nhà nước
và các công ty nhà nước khác hoạt động tốt tại các nước như Indonesia và
Ba Lan, nhưng nói chung lợi nhuận của các công ty này là thấp, và quyền
quản lý thường nằm trong tay của giới thân hữu chính trị. Trung Quốc từng
được ca ngợi về việc tránh được các khoản nợ khổng lồ đã làm khựng nền
kinh tế Mỹ, nhưng giờ đây lại chỉ đạo các ngân hàng nhà nước cung cấp tín
dụng dễ dãi cho các công ty nhà nước, mà rõ ràng không sử dụng tiền hiệu
quả: lợi suất của họ (được tính theo lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu) đã giảm
từ 10% vào 2009 xuống 6% vào cuối 2013. Trớ trêu thay, ở thời điểm công
luận say sưa đến đỉnh điểm về chủ nghĩa tư bản nhà nước tại Davos năm
