Những kết quả như thế là từ một loạt nghiên cứu về tư duy so sánh
tương đồng trong thập niên 80. Đừng cảm thấy tồi tệ nếu bạn không giải
được. Trong thí nghiệm thật sự, bạn đáng ra sẽ được dành nhiều thời gian
hơn, và cho dù bạn có giải quyết vấn đề được hay không cũng không quan
trọng. Điều quan trọng là nó giải nghĩa điều gì quan trọng cho việc giải
quyết vấn đề. Một món quà của phép so sánh tương đồng đơn thuần từ một
lĩnh vực khác đã làm tăng gấp ba lần số người giải quyết được vấn đề về
chiếu tia. Hai sự so sánh tương đồng từ những lĩnh vực khác nhau đã đem
lại một sự thúc đẩy lớn hơn nữa. Tác động của riêng câu chuyện thành trì
đã có tác động lớn như thể người giải bài toán này đã nhận được lời giải là
mách bảo về nguyên tắc dẫn dắt này: “Nếu bạn cần một lực lớn để hoàn
thành mục tiêu nhưng gặp trở ngại không thể áp dụng lực đó một cách trực
tiếp, thì việc áp dụng nhiều lực nhỏ hơn cùng lúc, từ nhiều hướng, cũng sẽ
đem lại kết quả tốt như thế.”
Các nhà khoa học tiến hành thí nghiệm đó mong đợi phép so sánh
tương đồng là cơ sở cho việc giải quyết vấn đề, nhưng họ ngạc nhiên khi
biết rằng đa số những người giải quyết vấn đề liên quan đến việc chiếu tia
không tìm thấy gợi ý từ câu chuyện thành trì cho đến khi họ được hướng
dẫn làm thế. “Người ta có thể cho rằng,” các nhà khoa học viết, “việc tham
gia thí nghiệm về tâm lý học sẽ khiến hầu hết các đối tượng cân nhắc phần
đầu [của cuộc nghiên cứu] có thể liên hệ với phần thứ hai.”
Dường như trực giác của con người không được cấu tạo phù hợp để
tận dụng những công cụ tốt nhất khi đối mặt với những vấn đề mà các nhà
nghiên cứu gọi là “được định nghĩa mập mờ”. Bản năng dựa vào kinh
nghiệm của chúng ta được thiết lập phù hợp với những lĩnh vực của Tiger,
thế giới tốt đẹp mà Gentner mô tả, nơi các vấn đề và giải pháp lặp đi lặp lại.
Một thí nghiệm với các sinh viên ngành quan hệ quốc tế của Đại học
Stanford trong Chiến tranh Lạnh đem đến cho chúng ta một câu chuyện
cảnh giác về việc dựa vào lý luận của thế giới tốt đẹp – đó là, rút ra bài học
chỉ dựa vào phép so sánh tương đồng đầu tiên chúng ta thấy quen thuộc.
Các sinh viên được nghe về một đất nước hư cấu, nhỏ nhưng dân chủ, bị đe
dọa bởi nước láng giềng theo chế độ chuyên chế, và họ phải quyết định
