Bài nói chuyện được chào đón nhiệt tình đến mức quỹ tiếp tục mời tôi
đến phát biểu chính thức trong hội nghị thường niên năm 2016 và trong các
buổi gặp mặt nhỏ hơn tại nhiều thành phố khác nhau. Trước mỗi dịp, tôi
thường đọc thêm các tài liệu, nói chuyện với các nhà nghiên cứu và tìm
nhiều bằng chứng cho thấy việc mở rộng phạm vi nghề nghiệp và năng lực
cá nhân tuy sẽ mất thời gian – đôi khi vuột mất sự khởi đầu thuận lợi –
nhưng rất đáng để thực hiện.
Tôi tiếp tục tìm tòi các công trình chứng minh rằng những chuyên gia
uy tín cũng có thể suy nghĩ hạn hẹp đến mức trình độ chuyên môn của họ
thật ra lại giảm sút khi kinh nghiệm tăng lên, dù họ trở nên tự tin hơn. Đây
là một sự kết hợp nguy hiểm. Tiếp theo, tôi kinh ngạc khi những cuộc thảo
luận với các nhà tâm lý học tư duy đã dẫn dắt mình đến với những công
trình nghiên cứu đồ sộ nhưng thường bị phớt lờ. Những nghiên cứu này
chứng minh rằng việc học tốt nhất nên diễn ra chậm rãi để tích lũy kiến
thức lâu dài, dù đôi khi người học bị kết quả kém trong các bài thi kiểm tra
tiến độ. Vậy là cách học hiệu quả nhất trông có vẻ không hiệu quả, thậm
chí còn giống như bị rớt lại đằng sau.
Việc khởi đầu một hành trình mới ở tuổi trung niên cũng giống như
thế. Mark Zuckerberg từng phát biểu một câu nổi tiếng “Người trẻ hơn thì
thông minh hơn.” Tuy nhiên, một nhà sáng lập công nghệ ở tuổi 50 có khả
năng thành lập một công ty thành công cao gấp đôi người 30 tuổi, và người
30 tuổi có mục tiêu rõ ràng hơn người 20 tuổi. Các nhà nghiên cứu tại Đại
học Northwestern, Viện Công nghệ Massachusets và Cục Thống kê Mỹ đã
khảo sát về những công ty công nghệ mới. Họ thấy rằng trong số các công
ty khởi nghiệp phát triển nhanh nhất, độ tuổi bình quân của các nhà sáng
lập khi mở doanh nghiệp là 45.
Khi phát biểu câu nói trên, Zuckerberg chỉ mới 22 tuổi. Vì ích lợi của
bản thân nên anh ta truyền đi thông điệp đó, cũng giống như các nhà điều
hành giải đấu thể thao dành cho giới trẻ cho rằng việc chuyên chú tập luyện
một bộ môn thể thao quanh năm suốt tháng là cần thiết để thành công mà
không quan tâm đến bằng chứng cho thấy điều ngược lại. Tuy nhiên, sức ép
chuyên môn hóa còn đi xa hơn thế. Nó lây nhiễm không chỉ cho các cá
