Hiệu ứng Flynn – chỉ ra số lượng câu trả lời đúng trong bài kiểm tra
IQ ngày càng tăng qua từng thế hệ của thế kỷ XX – hiện đã được ghi nhận
ở hơn 30 nước. Số điểm tăng lên rất đáng chú ý: cứ 10 năm, tăng 3 điểm.
Hay nói cách khác, chỉ số thông minh của một người trưởng thành thuộc
nhóm trung bình ngày nay sẽ nhằm trong nhóm phân vị 98 nếu đem so sánh
với thời điểm cách đây một thế kỷ.
Khi Flynn công bố phát hiện của mình vào năm 1987, nó chẳng khác
gì quả bom lửa nổ bùng trong cộng đồng nghiên cứu về khả năng nhận
thức. Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ tổ chức một buổi hội thảo xuyên suốt
xoay quanh chủ đề này, và các nhà tâm lý học chỉ chăm chăm vào bản chất
bất biến của điểm kiểm tra IQ để đưa ra một loạt các lý giải về hiệu ứng
này. Họ cho rằng chỉ số IQ tăng lên có thể một phần là do đầu tư vào giáo
dục và dinh dưỡng ngày càng tốt hơn hoặc người tham gia đã có nhiều kinh
nghiệm làm bài kiểm tra. Tuy nhiên, không có lý giải nào thật sự thuyết
phục cho việc điểm số được cải thiện một cách bất thường. Với những bài
kiểm tra đánh giá những kiến thức đã học được ở trường hoặc những kiến
thức tổng quát, số học, từ vựng được tích lũy từ việc tự học hay tự đọc,
điểm số hầu như không thay đổi. Trong khi đó, điểm số ở những câu hỏi
trừu tượng hơn vốn không bao giờ được giảng dạy một cách chính thống, ví
dụ như ma trận của Raven, hoặc các bài kiểm tra “tính tương đồng” yêu cầu
việc mô tả tại sao hai vật lại giống nhau, lại tăng vọt.
Một người trẻ ngày nay khi được yêu cầu chỉ ra điểm tương đồng giữa
“hoàng hôn” và “bình minh” sẽ ngay lập tức nhận ra cả hai đều được dùng
để chỉ các mốc thời gian trong ngày. Nhưng so với thế hệ ông bà của mình,
họ sẽ dễ dàng tìm ra điểm tương đồng cao cấp hơn: chính là cả hai đều là
ranh giới giữa ngày và đêm. Nếu một đứa trẻ ngày nay đạt điểm số trung
bình ở bài kiểm tra về sự tương đồng, chúng sẽ thuộc nhóm phân vị 94 tính
ở thời điểm thế hệ ông bà chúng. Khi một nhóm các nhà khoa học gia
Estonia sử dụng điểm số bài kiểm tra trên toàn quốc để so sánh khả năng
thấu hiểu từ ngữ của học sinh trong thập niên 1930 với năm 2006, họ nhận
thấy điểm số ở các từ trừu tượng nhất được cải thiện vô cùng rõ rệt. Từ
càng trừu tượng thì sự cải thiện càng lớn. Trong khi những đứa trẻ tỏ ra
