Nhưng cũng chính bầy hải âu ấy đã réo gọi trên Đại-tây-dương, bữa
tôi chợt dứt khoát thấu rõ rằng mình vẫn chưa lành, vẫn bị kẹt cứng và
buộc phải thỏa hợp với tình thế đó. Thế là chấm dứt đoạn đời rực rỡ,
mà cũng chấm dứt luôn cả những lần căm gan và nổi loạn tâm hồn!
Buộc phải qui hàng và nhìn nhận mình có tội. Buộc phải sống trong
dày vò. À, mà chắc ngài chưa nghe nói tới thứ hầm ngục thời Trung-
cổ gọi là xà lim dày vò này. Thường thì hộ quẳng ngài xuống đó trọn
đời. Nó không giống các xà lim khác ở chỗ kích thước rất nhỏ. Không
đủ bề cao để ngài đứng thẳng lưng, mà cũng không đủ bề rộng để ngài
có thể nằm duỗi cẵng. Ngài buộc phải chấp lấy cái thế bị lúng túng,
sống nghiêng: giấc ngủ là một cuộc sa sầm; thao thức, một chuyến
ngồi bó rọ. Ấy, ngài ạ, quả tình là có thiên tài, và tôi lựa lời kỹ lưỡng,
trong cái sáng kiến rất ư giản dị đó. Ngày nào cũng như ngày nấy, hình
hài bị câu thúc tê liệt triền miên phạm nhân không lúc nào ngừng nhớ
rằng mình có tội và vô tội là kẻ được phép khoan khoái vươn vai thẳng
cánh. Ngài có thể tưởng tượng được một kẻ thường xuyên lui tới các
đầu ngọn và sàn tàu từng thượng, bị nhốt trong loại xà lim đó không?
Ngài bảo sao? Chúng ta vẫn có thể sống vô tội trong loại xà lim đó ư?
Sức mấy mà được, ngài! Bằng không thì lập luận của tôi nó sẽ tan tành
vụn vặt còn gì! Rằng kẻ vô tội đến phải sống gù lưng, tôi quyết không
xét tới giả thuyết ấy một giây phút ngắn ngủi nào. Vả chăng, không
một ai có thể khẳng định rằng mình vô tội, trong lúc mọi người có thể
khẳng định mà chẳng sợ sai lầm rằng chúng ta thảy đều có tội. Mỗi cá
nhân chứng thật tội trạng của toàn thể kẻ khác, ấy là niềm tin, và kỳ
vọng của tôi vậy.
Nói thật cùng ngài, tôn giáo thảy đều lầm lạc ngay vào lúc giảng
dạy đạo đức và tuyên cáo đầy tràn giới luật. Thượng đế không cần
thiết để sáng chế tội tình và hình phạt. Đồng loại chúng ta dư sức làm
việc đó, gia dĩ còn được chúng ta trợ lực nữa. Ngài có nhắc tới ngày
xử cuối cùng. Nói ngài tha lỗi, ngài cho phép tôi được phì cười. Tôi
vững dạ mà đợi nó: tôi đã từng trải qua điều ghê gớm hơn nhiều, là bị
