chữ nào, thì đã chẳng mấy ai chú ý tới điều đó bao nhiêu; ít nữa, thì nó
cũng đã chẳng chiếm một chỗ trọng đại ngần ấy! Cho hay kiểm duyệt
hằng rao lớn những điều nó đang tay cấm kỳ. Sự đời nó cũng lập lờ
như vậy.
Nhưng gì thì gì, riêng kẻ bị kiểm duyệt thì y đã không thể tiếp tục.
Và tôi biết rõ điều tôi nói đó, ngài. Đã có một thời, từng giây từng
phút, tôi không hiểu mình làm thế nào lách qua được giây phút sắp tới.
Vâng, chúng ta vẫn có thể giao tranh trên thế gian này, giả bộ yêu
thương, tra tấn đồng loại, nghinh ngang vác hất trên báo chí, hoặc giả
chỉ là nói xấu chòm xóm những lúc trà dư tửu hậu. Song le, trong
nhiều trường hợp nhứt định, tiếp tục, chỉ mỗi việc tiếp tục, ấy mới là
điều siêu phàm. Mà y thì chẳng phải là kẻ siêu phàm, thật đó, ngài ạ.
Y đã kêu than cơn hấp hối của mình và bởi vậy mà tôi mến thương y
đó, ngài, đã chết mà không hay biết.
Khổ cái là y bỏ chúng ta lại một mình, để tiếp tục, dầu thế nào cũng
mặc lòng, cả khi chúng ta xó ró trong dày vò, tới phiên mình biết rõ
những điều y đã biết rõ, nhưng không làm được điều y đã làm và
không dám chết như y. Cố nhiên là chúng ta cũng đã thử lợi dụng cái
chết của y hòng giúp ích cho mình đôi chút. Dầu sao nữa, thì cũng là
một sáng kiến thần tình khi họ bảo chúng ta: ”Ừ, thì các người không
lấy gì làm tốt đẹp cho lắm, đã rõ như vậy rồi. Nhưng thôi, chẳng cần
đi vào chân tơ kẽ tóc làm gì! Cứ thanh toán một cái rụp, trên cây thập
giá, là xong!” Song le ngày nay, hằng bao nhiêu kẻ trèo leo lên thập
giá trong mục đích duy nhứt là để được trông thấy từ xa hơn nữa, dầu
có phải giở chân đạp lên đầu kẻ đã có mặt ở đó tự bấy lâu rồi. Hằng
bao nhiêu kẻ đã quyết tình gạt ngang tánh khí hào hiệp để làm việc từ
bi. Ôi oan ức, oan ức cho y đến mức nào, khiến lòng tôi se thắt quặn
đau!
Ơ kìa, tôi lại ngứa nghề sắp sửa cất lời biện cãi nữa rồi! Ngài miễn
thứ cho, và hiểu rằng tôi làm vậy là cũng có nguyên cớ. Cách đây mấy
con đường, có một viện bác cổ gọi là “Chúa trên trang”
. Thuở
