khôn ngoan lanh lợi của họ và tấm lòng hào sảng của những người dân Sài
Gòn mà họ có một cái Tết vui và đáng nhớ.
“Năm 1933 là năm kinh tế khủng hoảng đi đến cực điểm. Lúa 3 cắc một
giạ. Cao su 7 cắc 1 kilô. Nông dân sản xuất lúa gạo sống một cuộc đời bần
hàn, cơ cực. Kẻ ở châu thành đói khát và rách rưới, mặc dầu một cắc bạc có
thể ăn no và một đồng bạc may được một bộ quần áo trắng. Hạng “thầy”
ăn lương 45 đồng 1 tháng là cao lắm rồi. Hạng đứng bán ở Charner lãnh
chỉ được mỗi tháng 25 đồng thêm ít cắc. Xe kéo một cuốc 5 xu, và dân phu
cực nhọc trọn ngày lãnh cao lắm là 4 cắc rưỡi. Nhưng cũng không có công
việc làm! Thành phố Saigon đếm hơn 5 ngàn người thất nghiệp. Trong số
nầy chỉ độ 3 trăm người được tế độ; mỗi ngày hai bữa để sống cầm chừng,
còn bao nhiêu, lê lết mòn giày không tìm ra việc. Một số thất nghiệp phải bỏ
châu thành hoa lệ về ẩn núp ở đồng quê để chờ cơ hội…
Tháng Chạp đến, số đông dân chúng ở Saigon gặp nhau thì đầu câu
chuyện là than với nhau: “Trời ôi! Năm nay làm sao ăn Tết được?”. Theo
như mấy năm về trước, tháng nầy hàng vải bán rần rần và các món gì dùng
ăn Tết được kẻ khuân, người vác. Năm ấy, rằm tháng Chạp đến nơi, chợ Bến
Thành vắng teo và có lẽ người đi mua ít hơn kẻ ngồi bán. Bởi vậy, chung
quanh chợ và đám đất bùng binh không ai thèm mướn. Hai mươi đã qua, mà
quang cảnh chợ Saigon chưa có mòi gì thay đổi. Một vài gian hàng bán Tết
dọn ra từ sớm đến chiều tiền lời vừa đủ ăn cơm và đóng tiền chỗ.
Cũng năm nầy, có vài chục anh em chánh trị phạm được tha hoặc được
mãn tù, vì không thể sống ở làng đều nương náu ở đây để đi tìm việc.
Họ đi tìm việc gì được bây giờ? Thiên hạ đã thất nghiệp cả ngàn, hơn
nữa nhiều người ái ngại không muốn dây vào họ, cũng không ai ưa họ.
Trong số anh em đó có hai anh Nguyễn An Ninh và Phan Văn Hùm. Anh
Ninh có đất, có nhà ở Mỹ Hòa (Gia Định), song huê lợi để nuôi bốn đứa con
không ngoài năm bảy trăm gốc trầu do chị Ninh vun quén. Riêng anh Hùm,
có cha mẹ giàu có ở Búng, nhưng chí hướng bất đồng, bỏ xuống Saigon để
sống lây lấy với anh em trong một căn phố ở đường Reims
.
