285
4
Giáo sư Hoàng Xuân Hãn trong quyển Lý Thường
Kiệt đã nhận xét:
“Ta sẽ thấy trong thời nhà Lý, Phật giáo chiếm bậc
nhất. Nhưng ta phải nhìn nhận rằng Phật giáo hành ở
xứ ta, cũng như ở Trung Quốc bấy giờ, đã dung hòa với
Đạo giáo và những tín ngưỡng gốc của dân gian. Nó đã
biến thành một tôn giáo lấy Phật làm gốc, nhưng lại ghép
vào các vị thần linh, mà xưa chỉ là một mãnh lực thiên
nhiên. Vì nó dùng những kỳ thuật, theo đuổi những mục
đích thích hợp với Đạo giáo hơn là Phật giáo.”
Dĩ nhiên, tùy tình hình kinh tế, chính trị mà mỗi vùng
mang sắc thái riêng. Đối với đất mới phía Tây Nam với
sông Hậu, với vịnh Xiêm La thời Pháp cai trị sắc thái ấy
có chút gì khó hiểu đối với người trong cả nước, những
sắc thái rõ nét. Đất mới nhưng ở vùng biên giới, nơi
chân trời góc biển tận cùng, không còn là dạng tâm linh
