nhân, duy linh thuyết, nỗi đau khổ chung, tự sát, bản năng nhục dục, v.v..,
thành công thật là bất ngờ. Các tập san Jahreseiten ở Hambourg (1851),
Westminster Review (1852), Revue des Deux Mondes (tháng 8/1856) đều lần
lượt công bố cho thế giới biết sự xuất hiện tại Đức của một triết gia mới,
phá bỏ các thần tượng, và xưa nay chưa từng thấy. Môn đệ hưởng ứng ầm
ầm; nào luật sư, luật gia, thẩm phán, nào giảng sư, giáo sư, sinh viên luật,
triết, v.v... Thẩm phán Dorguth, ký giả Lindner trong tờ Gazette de Voss,
sinh viên Frauenstadt, và từ năm 1856, giáo sư Anh Asher, đều hăng hái
tuyên truyền cho ông. Cuốn Thế gian như thể ý chí và biểu tượng trước kia
ế chảy, giờ bán chạy như tôm tươi, và được tái bản liên tục. Thế là danh
vọng. Richard Wagner
[10]
đề tặng ông một bản Ring, kịch giả Hebbel
[11]
cùng nhiều danh nhân Pháp như Foucher de Careil, Challemel Lacour, đến
tận Fracfort thăm viếng ông, ngồi cùng bàn với ông tại Hotel d’Angleterre
để nghe ông thuyết.
Ông đã hy vọng đúng. Vào thời kì không ai ngó ngàng, trong bài tựa
cho bản dịch La Tinh cuốn Lý thuyết màu sắc của ông, ông từng viết:
Tempo è galantuomo; giờ đây, trước giờ chết, ông có thể viết lên đầu cuốn
Thế gian tái bản lần thứ ba với lời này của Pétrarque: Si quit toto die
currens, pervenit ad vesperam, satis est (Nếu cứ chạy cả ngày cho đến
chiều tất phải khát). Như thế chẳng phải là một thái độ lạc quan đặc biệt của
một triết gia bi quan như ông trong chủ thuyết hay không.
*
* *
Thật vậy, mới thoạt nhìn, giữa con người ông và công trình ông là cả
một mâu thuẫn khó hiểu. Đành rằng, người ta có thể bảo rằng, về một phần
lớn, cái nhìn bi quan về sự vật của ông phù hợp với nội tâm ông. Luôn luôn
ưu tư, hay buồn phiền cáu kỉnh, đó hẳn là nhứng nét chính của tính tình ông
mà những nỗi gian truân của đời ông không khỏi làm nặng thêm, như: bố là
nười có đầu óc rộng rãi phóng khoáng lại mất sớm, mẹ thì ích kỉ lại thờ ơ,
vì chữ hiếu phải theo đuổi nghề buôn đi ngược với bẩm tính mình, rồi khi
thoát li để buông lỏng thiên tài mình lại thất bọng với nghề giáo, nghề văn,
