rằng khi đã đứng ở vị trí đầu câu làm chủ đề rồi thì không có sự phân biệt
về chức năng cú pháp hay không? Trước đây đã có nhà nghiên cứu chủ
trương rằng trong những câu như Trên trời có đám mây xanh, trên trời là
chủ ngữ của có, và đồng thời cho rằng trong tiếng Việt chủ ngữ chẳng qua
là một thứ phụ ngữ ngang hàng với bổ ngữ hay trạng ngữ, cho nên hễ cái gì
đứng trước động từ thì đều có thể coi là chủ ngữ. Nếu theo quan niệm này
thì quả những cách nói mà chúng ta cho là sai đều phải coi là bình thường.
Tuy nhiên sự tình không phải đơn giản như nhà nghiên cứu nói trên nghĩ.
Giữa trên trời có mây hay trời có mây với trời có mắt có một sự khác biệt
rất rõ ràng: Trong hai câu trước, trời là trạng ngữ, và có là một động từ “tồn
tại” vô nhân xưng. Sở dĩ có thể bỏ trên được là nhờ chủ nghĩa không gian
của trời. Còn trong câu sau, trời là chủ ngữ của động từ ngoại động có
mang ý nghĩ, sở hữu, cho nên không thể thêm trên: trên trời có mắt là một
câu không thể chấp nhận được.
Mặt khác, trong tiếng Việt trạng ngữ đứng đầu câu nhiều khi có thể bỏ đi
được. Tuy khi bỏ trạng ngữ, câu có thể khác nghĩa đi, nhưng về ngữ pháp
nó vẫn là một câu có vẻ như chấp nhận được, tuy không phải là một câu
đúng. Điều có thể giúp ta hiểu tại sao coi những câu như Trong tình hình đó
đòi hỏi ta phải cố gắng hay Trong gian khổ nhưng anh vẫn không sờn lòng
là những câu sai ngữ pháp, vì giới ngữ (ngữ đoạn mở đầu bằng giới từ)
không thể làm chủ ngữ hay làm câu mà chỉ có thể làm trạng ngữ, và khi bỏ
hai trạng ngữ mở đầu bằng trong trên đây câu trở nên không chỉnh. Câu
trước thiếu chủ ngữ, còn câu sau không có phần tiền đề cho phép dùng
nhưng.
Nói tóm lại, trong tiếng Việt vẫn có sự phân biệt về ngữ pháp giữa chủ
đề chủ ngữ và chủ đề trạng ngữ, cho nên cần tập cho học sinh phân biệt thật
rõ giữa hai bên, và thấy rõ ràng sự lẫn lộn giữa hai chức năng này đưa đến
chỗ dùng sai vế sau của câu. Thay vì Trong tình hình đó đòi hỏi ta phải cố
