thuyền cũ, quai bằng dây chuối xe lại để đi trên cát, vừa chống lún vừa
chống nóng. Anh Ninh đi kiếm hai miếng cao su là lốp xe ô tô cũ bị bão
sóng đánh vào bờ, cắt thành đôi dép cho tôi đi học. Quai dép thì đục lỗ xỏ
bằng dây lưới. Tôi đi đôi dép tự tạo ấy suốt ba năm học cấp ba, đến khi ra
Hà Nội học đại học mới mua dép mới.
Tôi nhớ mình ném đôi dép “quê” với cái nón cời ở thùng rác bên bờ
hồ Hoàn Kiếm. Rồi mấy đứa cùng làng đi đại học chụp ảnh kỷ niệm: tôi,
Nguyễn Quang Bạo và mấy đứa khóa sau là Ngô Văn Sắng, Ngô Văn Khởi,
Ngô Văn Cầm... Đó là lứa học sinh đậu đại học đầu tiên của làng tôi! Tôi
vẫn giữ tấm ảnh ấy trong album ảnh kỷ niệm của mình.
Dép quê dễ dàng cởi bỏ nhưng lý lịch khó lòng gỡ bỏ được. Hồi đó ở
miền Bắc, quan niệm về lý lịch nặng nề lắm. Ai có bố mẹ hoặc anh chị em
đi vô Nam, hoặc làm lính cho Pháp, đi làm cho chính quyền thời Pháp...
cũng liệt vào hạng “lý lịch xấu” không thể đi học, đi làm công chức Nhà
nước, ngay cả đi bộ đội. Tôi thuộc loại học sinh lý lịch rất xấu, vì là con địa
chủ bị xử bắn, nhưng được đi học đại học là nhờ thầy Ngô Mạnh Quát.
Thầy Quát người Thừa Thiên tập kết, là bí thư chi bộ trường cấp ba Lệ
Thủy, dạy chính trị. Thầy biết lý lịch tôi là không thể đi học đại học được.
Đầu mùa tuyển sinh năm 1968, thầy đã cuốc bộ đi hơn 350 cây số từ trường
sơ tán ở Ngư Hóa, Tuyên Hóa về đến làng Thượng Luật, xã Ngư Thủy, góc
biển Nam Quảng Bình quê tôi, thay mặt hội đồng tuyển sinh trường thuyết
phục Ủy ban xã: “Cho em Ngô Minh Khôi đi học đại học, vì nó là học sinh
xuất sắc nhất trường cả văn và toán”.
Thầy còn đề nghị với xã ký hồ sơ: “Đồng ý cho đi học nước ngoài”!
Sau này tôi nghe kể lại, lúc đó vì nể thầy Quát quá, ông Toàn Chủ tịch xã
đã ký hồ sơ cho tôi đi học đại học ở nước ngoài. Nhưng thầy vừa rời xã là
Ủy ban xã gửi công văn lên ban tuyển sinh tỉnh: “Cho em Ngô Minh Khôi
đi học đại học trong nước”. Có lẽ chỉ có thời bao cấp mới có người thầy
yêu quý học trò, vì tương lai của sự nghiệp giáo dục một cách vô tư như
