cáo hằng ngày có độ dày từ hơn một chục cho đến hơn hai chục trang. Trong
đó không có một chút tuyên truyền đánh bóng dưới bất kỳ hình thức nào,
một điều hiếm có khó tìm trong biển lưu trữ Soviet. Đó là vì Stalin do quá lo
lắng về kết quả trận chiến cho nên muốn một sự thật tròn trịa. Những hồ sơ
này đúng là những gì tôi hằng tìm kiếm.
Tôi vô cùng may mắn với việc tính toán thời gian của mình. Thật buồn, ô
cửa sổ vẫn mở hé lúc này đã gần như đóng lại. Năm 2001, không bao lâu sau
khi tôi hoàn thành việc nghiên cứu cho cuốn tiếp theo, Berlin: The Downfall
(Berlin: Sự sụp đổ), nhà sử học Lennart Samuelson gọi cho tôi nói rằng
Tổng cục An ninh Liên bang của Liên bang Nga FSB (tên mới thay cho
KGB) đã bắt đầu kiểm tra danh sách khách truy cập hồ sơ lưu trữ để xem hồ
sơ nào đã được các sử gia phương Tây dò tìm. Mấy tháng sau, Catherine
Merridale, một chuyên gia khác về lịch sử cận đại Nga, khi ấy đang ở
Moskva để làm cuốn sách tiếp theo của cô, bảo với tôi, thậm chí người ta
còn không cho cô vào Podolsk, và thông tin về các nhà nghiên cứu nước
ngoài nhất định là tập trung trong tay nhà cầm quyền. Thực tế bây giờ có
máy tính để sao lưu thông tin về các nhà nghiên cứu nước ngoài, song không
có nguồn tài chính để số hóa được chúng thành một kho catalog lưu trữ duy
nhất, và sự thể này nói lên nhiều điều về tình thế này.
Stalingrad như một tấm gương về chủ nghĩa anh hùng ca Soviet là một
chủ đề hết sức nhạy cảm. Điều này càng đúng ngày nay khi Kremli và thực
tế là hầu như mọi phe chính trị đều muốn lấy Zhukov và Hồng quân làm
biểu tượng cho tinh thần đoàn kết và sự vĩ đại của nước Nga. Tôi nhanh
chóng học được khi nào thì phỏng vấn cựu binh để tránh được việc sa đà vào
những tranh luận chính trị với họ. Chỉ cần bóng gió chỉ trích Stalin, thì thậm
chí một người kỳ thị chủ nghĩa Stalin gay gắt nhất trong số họ sẽ ra sức bảo
vệ chủ nghĩa này. Việc chỉ trích Stalin, vị lãnh tụ chiến tranh vĩ đại, dường
như chỉ trích chính vào lòng tự hào của họ.
Việc nghiên cứu tại Đức thì dễ dàng minh bạch hơn, nhưng mang đến
những bất ngờ đến không ngờ. Đến Bundesarchiv-Militararchiv tại Freiburg-
im-Breisgau, tôi những chỉ hy vọng lấy được vài số liệu thống kê hay hồ sơ
