chết, thường là lặng lẽ đến nỗi mãi lâu sau bạn tù mới biết. Xác họ sau đó
được xếp bên cánh cửa trượt của toa tàu để tiện bỏ xuống. “Skolko kaputt?”
Ở các điểm dừng lính canh Soviet sẽ hét lên hỏi bằng tiếng Đức lẫn Nga,
nghĩa là “bao nhiêu người chết?”
Một số chuyến đi kéo dài tới 25 ngày. Đường đi qua Saratov, sau đó
xuyên qua Uzbekistan đến Bekabad, là một trong số những chuyến đi khổ ải
nhất. Trong một toa 100 người chỉ còn 8 người sống sót. Khi tù binh đến
được trại tiếp nhận dưới chân dãy Pamir, họ được biết trại được lập ra để
phục vụ việc xây dựng một đập thủy điện gần đấy. Họ nhẹ người khi nghe
cuối cùng sẽ được trừ chấy rận, nhưng té ra cũng đáng sợ. Họ bị đem ra cạo
trụi râu tóc, “chẳng khác gì xén lông cừu”, sau đó bị phun thuốc bột diệt
chấy rận. Có mấy người chết vì kiểu dùng hóa chất thô thiển đó.
Ở đó chả có lán trại gì, chỉ là những hầm đất. Nhưng ngạc nhiên hơn cả là
có một hạ sĩ Đức theo Hồng quân chỉ huy lính canh. “Chưa từng có người
Nga nào đối xử với tôi tàn ác như thế cả”, một tù binh viết
. May mà tù
binh các trại kiểu này tráo đổi thường xuyên. Từ Bekabad, nhiều người đến
Kokant hoặc tốt nhất là đến Chuama, nơi có trang thiết bị y tế khá hơn
nhiều, thậm chí còn có cả một bể bơi tự làm khá thô sơ. Tù binh Italia ở đó
được tổ chức tốt, thường bắt chim sẻ nấu súp.
Những người còn ở lại Stalingrad nhận thấy trại tập trung ở
Krasnoarmaeysk đã biến thành trại lao động cưỡng bức. Ít ra thì đồ ăn đã cải
thiện với kasha (cháo lúa mạch) và súp cá, nhưng công việc thì nhiều khi
cũng nguy hiểm. Xuân đến, nhiều người bị đưa đi trục vớt tàu bị máy bay và
pháo Đức bắn chìm trên sông Volga. Một giám đốc xưởng tàu Nga phát
hoảng trước số tù binh bỏ mạng khi làm việc này đã kể lại cho con gái nghe
nhưng trước đó bắt cô thề sẽ không nói hở ra.
Kỷ luật của NKVD ở Stalingrad vẫn không hề lơi lỏng. Các tù binh Đức
làm việc trên cả hai bờ Volga nhận thấy tòa nhà đầu tiên trong thành phố
được xây lại là trụ sở NKVD, và gần như ngay lập tức đã thấy phụ nữ xếp
hàng bên ngoài với các túi đồ ăn cho người thân bị bắt. Lính cũ của Tập
đoàn quân số 6 đoán rằng họ còn ở tù nhiều năm nữa. Sau đó Molotov đã
