thiếu kém và hỗn loạn ngoài mặt trận, họ nghiến răng chịu đựng mà không
một lời ca thán chính quyền. Niềm căm hận là để dành cho kẻ thù.
Phần lớn những hành động anh hùng mùa hè rất lặng lẽ không ai biết đến,
chúng đã chết theo nhân chứng. Tuy thế, một vài câu chuyện về sau vẫn lộ
ra, một phần là do lương tâm trỗi dậy trong những con người bình thường vì
nhiều công lao của những người dũng cảm không được ghi nhận. Chẳng hạn
một bức thư tìm thấy trong thi thể bác sĩ phẫu thuật Maltsev tại Stalingrad
bày tỏ nguyện vọng chứng thực tinh thần dũng cảm của một đồng đội trong
cuộc rút lui kinh hoàng. “Ngày mai hay ngày kia lại có thêm một trận đánh
lớn”, anh viết, “và có thể tôi sẽ chết, nên ước gì tôi có thể đánh mấy dòng
này để mọi người đều biết được về chiến công của Lychkin”.
* * *
Những câu chuyện về lòng dũng cảm lúc đó cũng không bù đắp được bao
nhiêu. Đến giữa tháng 7, Hồng quân đang rơi vào tình thế tuyệt vọng. Chỉ
trong ba tuần đầu tiên chiến đấu, họ đã mất 3.500 xe tăng, hơn 6.000 máy
bay và khoảng hai triệu người, trong đó có một tỷ lệ đáng kể đội ngũ sĩ
quan.
Tai họa thứ hai là cuộc chiến quanh Smolensk trong nửa sau tháng 7, khi
mà có đến mấy tập đoàn quân Soviet bị bao vây. Tuy có ít nhất 5 sư đoàn
thoát ra được nhưng đến đầu tháng 8 đã có khoảng 300.000 lính Hồng quân
bị bắt. Hơn 3.000 xe tăng và 3.000 khẩu pháo cũng mất. Nhiều sư đoàn
Soviet lần lượt bị hy sinh để ngăn không cho các sư đoàn tăng của Thống
chế Bock chiếm các nút đường sắt Yelnaya và Roslavl để khép chặt vòng
vây một đội quân nữa. Nhưng một vài sử gia lại chứng minh một cách
thuyết phục rằng việc này đã cầm chân quân Đức ở thời điểm sống còn với
những hệ quả quan trọng về sau.
Ở phía nam, Cụm tập đoàn quân của Thống chế Rundstedt lúc này đã
được quân Romania và Hungary hỗ trợ, bắt được 100.000 tù binh từ các sư
đoàn bị vây hãm trong miệng túi Uman đầu tháng 8. Cuộc hành quân vào
