chờ đợi đánh dấu đường tiến của Hồng quân vào lãnh thổ Đức bằng những
lá cờ gắn vào tấm bản đồ trên tường. Rồi khi “cuộc tấn công choáng váng và
không thể hiểu nổi” của quân Đức đã được công nhận rõ ràng thì tấm bản đồ
liền được vội vàng cất đi.
Dù có nghĩ thế nào về chủ nghĩa Stalin nhưng có một điều khó mà nghi
ngờ, đó là sự chuẩn bị về mặt tư tưởng, qua những phương thức được nhào
nặn kỹ càng đã đem lại những luận cứ hiệu quả ghê gớm cho chiến tranh
tổng lực. Tất cả những người có lương tri đều coi chủ nghĩa Phát xít là xấu
xa và phải bị tiêu diệt bằng mọi cách. Đảng Cộng sản phải giương cao ngọn
cờ dẫn đầu cuộc đấu tranh vì chủ nghĩa phát xít quyết chí tiêu diệt nó. Kiểu
logic này tiềm ẩn trong cuốn tiểu thuyết жцзнь ц субьба (Cuộc đời và số
phận) của Vasily Grossman. “Chủ nghĩa phát xít đáng căm hận tàn hại chúng
ta”, Mikhail Mostovskoy, một người Bolshevik lão thành nhưng không ưa
chủ nghĩa Stalin nói, “nhưng còn một thử thách nữa, sâu xa hơn nhiều, đó là
về sự đúng đắn của nguyên lý Lenin”.
Tuy thế các luận cứ chính trị chỉ là thứ yếu trong đại đa số dân chúng. Sự
khích lệ thực sự đến từ chủ nghĩa yêu nước ngấm sâu trong máu. Tấm áp
phích “Mẹ Tổ quốc gọi!” thể hiện một phụ nữ Nga cầm lời thề quân đội,
phía sau là một rừng lưỡi lê. Không hoa mỹ nhưng nó cực kỳ hiệu quả vào
lúc đó. Cần đến rất nhiều hy sinh to lớn. “Mục đích của chúng tôi là bảo vệ
một thứ lớn hơn cả vài triệu sinh mạng”, một chỉ huy xe tăng trẻ tuổi viết
trong nhật ký đúng một tháng sau ngày Đức xâm lược. “Tôi không nói về
sinh mạng của mình. Điều duy nhất cần làm là hy sinh nó để cống hiến ít
nhiều cho Tổ quốc”.
Bốn triệu người tình nguyện hoặc thấy cần phải xung phong vào dân quân
tự vệ. Sự hy sinh sinh mạng là vô cùng to lớn. Những người lính chưa qua
huấn luyện này, nhiều khi còn không có cả vũ khí và nhiều người vẫn mặc
quần áo thường dân, được phái đi chặn đánh các đơn vị xe tăng của
Wehrmacht. Bốn sư đoàn dân quân gần như bị tiêu diệt hoàn toàn trước khi
cuộc bao vây Leningrad bắt đầu. Ở nhà, gia đình họ không hề hay biết về sự
