SỬ KÝ TƯ MÃ THIÊN - Trang 176

nấu cháo ở vạc này để nuôi miệng ta!” Ông ta là người cung kính như thế
đấy. Ta nghe nói con cháu bậc thánh nhân tuy không làm vua, nhưng về
sau, thế nào cũng có người sáng suốt. Nay Khổng Khâu ít tuổi, thích lễ, có
lẽ là con người sáng suốt như người xưa nói. Khi ta chết rồi thế nào cũng
phải thờ ông ta làm thầy”.
Đến khi Ly Tử chết, Ý Tử và người nước Lỗ là Nam Cung Kính Thúc đến
học lễ với Khổng Tử. Năm ấy Quý Vũ Tử chết, Bình Tử lên thay (4).
2. Khổng Tử nghèo hèn, đến khi lớn lên làm lại cho họ Quý. Việc tính toán
đo lường đứng đắn cho nên được làm chức coi súc vật. Súc vật đông đúc
sinh đẻ nhiều, nên được làm tư không. Được ít lâu, Khổng Tử rời khỏi
nước Lỗ, bị ruồng bỏ ở nước Tề, bị đuổi ở nước Tống và nước Vệ, bị nguy
khốn ở giữa miền nước Trần và nước Thái, cuối cùng lại trở về nước Lỗ.
Khổng Tử người cao chính thước sáu tấc, ai cũng cho là con người cao lớn
và lấy làm lạ. Vì nước Lỗ lại đối đãi với ông tử tế nên ông bỏ về Lỗ. Nam
Cung Kính Thúc ở nước Lỗ nói với vua Lỗ:
- Xin nhà vua cho tôi cùng Khổng Tử đến đất Chu.
Vua nước Lỗ cho ông ta một cỗ xe, hai con ngựa, một người đầy tớ, cùng
Khổng Tử đến đất Chu hỏi về lễ. Khổng Tử yết kiến Lão Tử ở đấy. Khi
Khổng Tử cáo từ ra về, Lão Tử tiễn Khổng Tử và nói:
- Tôi nghe nói “người giàu sang lấy tiền bạc để tiễn nhau, người nhân đức
dùng lời nói để tiễn nhau”. Tôi không thể làm người giàu sang nhưng trộm
lấy tiếng là người nhân đức, xin có lời này tiễn ông: “Kẻ thông minh và sâu
sắc là gần cái chết vì họ khen chê người ta một cách đúng đắn. Kẻ giỏi biện
luận, đầu óc sâu rộng làm nguy đến thân mình vì họ nêu lên cái xấu của
người khác. Kẻ làm con không có cách gì để giữ mình. Kẻ làm tôi không có
cách gì để giữ mình” (5).
Khi Khổng Tử ở Chu về nước Lỗ, học trò càng nhiều. Lúc bấy giờ Tấn
Bình Công hoang dâm, sáu khanh chuyên quyền, phía đông đánh các nước
chư hầu. Quân của Sở Linh Vương mạnh lấn át Trung Quốc. Nước Tề lớn,
lại ở gần nước Lỗ. Lỗ thì nhỏ và yếu. Nếu theo Sở thì nước Tấn nổi giận;
theo nước Tấn thì nước Sở đến đánh. Nếu không phòng bị nước Tề thì quân
Tề xâm chiếm.