SỬ KÝ TƯ MÃ THIÊN - Trang 25

Kinh Thư chép về việc làm của các vua đời trước, cho nên giỏi về chính trị.
Kinh Thi chép về núi, sông, hang, suối, chim, muông, cây cỏ, trống, mái,
đực, cái, cho nên giỏi về nói bóng gió. Kinh Nhạc làm cho người ta vui,
cho nên giỏi về hoà hợp. Kinh Xuân Thu phân biệt phải trái, cho nên giỏi
về việc trị người.
Vì vậy, Kinh Lễ là để giữ gìn con người. Kinh Nhạc là để làm cho hoà hợp.
Kinh Thư để bàn việc. Kinh Thi để tỏ ý, Kinh Dịch để nói về sự biến hoá,
Kinh Xuân Thu để dạy về việc nghĩa. Giúp đời loạn làm cho nó trở lại
đường ngay, thì không sách nào cần thiết bằng Xuân Thu.
Xuân Thu chữ có mấy vạn, ý của nó mấy nghìn, vạn vật tan hợp đều ở Kinh
Xuân Thu. Trong Kinh Xuân Thu ba mươi sáu vua bị giết, năm mươi nước
bị mất, các chư hầu ngược xuôi chạy vạy không giữ nổi nước của mình,
không kể hết. Xét lại sao như vậy, thì đều là bỏ mất cái căn bản (tức là nhân
nghĩa – N.D.)
Vì vậy, nên Kinh Dịch nói, “Sai một hào một ly, lầm đến nghìn dặm!”. Cho
nên nói, “Tôi giết vua, con giết cha, không phải duyên cớ một sớm một
chiều mà ra, cái đó đã ngấm ngầm từ lâu rồi.”
Cho nên, kẻ có nước không thể không biết Kinh Xuân Thu : trước mặt có
kẻ gièm pha mà mình không biết, sau lưng có quân giặc mà mình không
hay. Người làm tôi không thể không biết Kinh Xuân Thu; nếu không, gặp
việc thường không biết nên như thế nào, gặp việc biến không biết xoay xở
ra sao. Làm vua làm cha mà không thông thạo về nghĩa lý của Xuân Thu
thì hẳn mang lấy cái tiếng gây ra tội. Làm tôi làm con, mà không thông
thạo nghĩa lý của Xuân Thu, thì hẳn hãm vào tội cướp ngôi giết cha, cái
tiếng tử tội. Thực ra, họ vẫn cứ cho rằng đó là phải mà làm; vì không biết
nghĩa lý, nên bị tai tiếng không sao tránh khỏi. Chỉ vì không hiểu cái thâm
thuý của lễ và nghĩa, mà đến nỗi vua không ra vua, tôi không ra tôi, cha
không ra cha, con không ra con. Vua chẳng ra vua thì phạm tội với lễ
nghĩa; tôi chẳng ra tôi thì phải giết; cha chẳng ra cha thì vô đạo, con chẳng
ra con thì bất hiếu. Bốn điều ấy là những lỗi lớn ở trong thiên hạ. Buộc cho
họ cái lỗi lớn ở trong thiên hạ mà họ không dám từ chối.
Cho nên Kinh Xuân Thu, là gốc lớn của lễ, nghĩa. Lễ là để cấm trước khi