Tư Mã Thiên
Sử Ký Tư Mã Thiên
THÂN BẤT HẠI , HÀN PHI LIỆT TRUYỆN
1. Thân Bất Hại là người đất Kinh, vốn là một viên quan nhỏ ở nước Trịnh ,
nhờ có học thuật nên thành thân cận với Hàn Chiêu Hầu , Chiêu Hầu dùng
Thân Bất Hại làm tướng quốc . Thân Bất Hại bên trong lo sửa đổi chính sự
, lễ giáo , bên ngoài lo đối phó với chư hầu . Suốt trong mười lăm năm , cho
đến khi Thân Tử mất , nước được bình yên , binh mạnh , không nước nào
xâm lấn nước Hàn .
Học thuyết của Thân Tử gốc ở Hoàng Đế , Lão Tử , nhưng lấy việc « hình
danh » (một chi nhánh của phái Pháp gia) làm chủ . Thân Bất Hại có viết
quyển sách gồm hai thiên gọi là Thân Tử .
2. Hàn Phi là công tử nước Hàn , thích cái học « hình danh », « pháp thuật
» . Gốc của học thuyết này là ở Hoàng Đế , Lão Tử . Phi là người nói
ngọng , không thể biện luận nhưng giỏi về mặt viết sách . Hàn Phi và Lý
Tư đều học với Tuấn Khanh . Tư tự cho mình kém Phi . Phi thấy nước Hàn
bị suy yếu , mấy lần viết thư dâng lên can vua Hàn , nhưng vua Hàn không
dùng . Hàn Phi ghét những người trị nước không trau dồi làm cho pháp chế
sáng rõ , mà muốn dùng cái thế của mình để chế ngự bầy tôi, không lo việc
làm cho nước giàu , binh mạnh bằng cách tìm người xứng đáng, dùng
người hiền ; trái lại dùng những bọn tham nhũng , dâm loạn , sâu mọt , đặt
chúng ở địa vị cao hơn những người có công lao và có thực tài . Phi cho
rằng bọn nhà Nho dùng lời văn làm rối loạn luật pháp , bọn du hiệp dùng
võ lực phạm đến điều ngăn cấm , gặp lúc yên ổn thì nhà vua dùng bọn ham
danh, gặp lúc nguy cấp thì lại dùng kẻ sĩ mang giúp trụ .
Như thế thành ra ngày nay người nhà vua nuôi lại không phải là những
người nhà vua cần dùng, những người nhà vua cần dùng đều lại không phải
những người nhà vua nuôi . Phi thương xót những người thanh liêm , chính
trực không được bọn tôi gian tà dung tha , nhìn những sự biến đổi tồn vong
của các nước ngày xưa , viết « Cô Phẫn » (sự phẩn nộ của con người cô độc
», « Ngũ Đố » (năm thứ sâu mọt). « Nội Ngoại Trữ Thuyết » (sưu tập
