nhất định tìm hiểu sự thật nhân dịp đi khảo sát về các dấu tích xưa cũ
trong phần đất thuộc tỉnh Châu Đốc, Long Xuyên, Rạch Giá và Hà Tiên.
Ngày 3.4.1942, ông chú ý đến một tượng Phật nhỏ bằng đồng kiểu mẫu
ít khi có, để trên bàn thờ một ngôi chùa ở Ba Thê. Người bơi xuồng đưa
ông đi nói rằng người ta tìm được tượng Phật ấy trong vùng đã phát giác
món vật kể trên.
Sự thật người Việt quanh vùng đã đào gặp nhiều món nữ trang bằng
vàng từ 5, 6 năm trước. Những mảnh vàng hình rồng khắc chữ nho, khắc
chữ Thọ, chữ Phước, hình ngỗng thần, bò thần theo đạo Bà-la-môn được
nấu thành vàng khối đem bán ở Phnom Penh vì người tìm được sợ bị tịch
thâu và bắt bớ. Một nhà báo thời ấy đăng bài phóng sự phóng đại tin này
làm kích động thêm tánh tham của dân chúng. Hàng ngàn người ở khắp
nơi đổ xô đến đào xới. Hàng quán, tiệm mua vàng, cầm đồ mọc đầy như
cái chợ, có cả hát bội, cải lương ! Chánh quyền địa phương ra lệnh ngăn
cấm, bắt người đào và kẻ mua. Người ta ước lượng số bảo vật mất đi
nhiều bằng 9 phần 10 số còn lại hiện thời.
Sau nhiều tháng nghiên cứu sử sách và các hình chụp trên tàu bay
để tìm địa điểm hải cảng, ông Malleret quả quyết rằng món nữ trang kia
sản xuất đồng thời với nhiều món khác đã xuất hiện trước đây và nhất
định do một đô thị cũ kỹ mà ra. Theo tài liệu và hình ảnh thu thập được,
ông thấy một vòng đai vuông vức lối một ngàn năm trăm (1.500) thước
mỗi góc, như thế, thành phố xưa kia chiếm lối 225 mẫu, nhưng đến khi
quan sát tại chỗ, ông nhận thực là một hình chữ nhật ngang 1.500 thước,
dài 3.000 thước, tính luôn cả vòng thành là 450 mẫu, bằng phân nửa diện
tích thủ đô ANGKOR THOM của Cao-Miên thời xưa. Căn cứ vào những
dấu vết trên đất, ông cho đào 22 nơi và tìm thấy 12 di tích kiến trúc hiện
chỉ còn lại những nền móng chìm dưới mặt đất 60 phân. Trong số này có
di tích quan trọng của hai ngôi đền lớn. Một ngôi còn lại nhiều căn
phòng với vách tường cao gần bốn thước, một ngôi lót sàn bằng nhiều
viên đá hoa cương có chạm trổ hoặc không, kết dính nhau bằng lỗ mộng.
Một viên đá lót nguyên khối này bề dài 3 thước 15, bề ngang 2 thước 75,
