“thực nghiệm” khi xem từ “thực nghiệm” này đồng nghĩa với một hành
động có kết quả không chắc chắn, chứ không phải khi sử dụng từ ấy để chỉ
những phương tiện nhằm gặt hái tri thức bằng cách so sánh những kết quả
đạt được với những kết quả trông đợi.
Liên quan đến ý kiến phản đối (a), ta có thể thấy rõ rằng với lối nhìn thực
nghiệm xã hội theo quan điểm duy toàn, ta không thể giải thích nổi vì sao
chúng ta có được nhiều tri thức thực nghiệm về đời sống xã hội đến như
vậy. Có sự khác biệt giữa một doanh nhân, một nhà tổ chức, một chính
khách hay một viên tướng từng trải với những người chưa mấy từng trải.
Đó là sự khác biệt về kinh nghiệm xã hội. Kinh nghiệm này có được không
phải bằng quan sát hay bằng việc suy tư về những gì quan sát được, mà
bằng sự nỗ lực nhằm đạt được một số mục tiêu thực tiễn nhất định nào đó.
Phải thấy rõ rằng tri thức gặt hái được bằng con đường ấy thường là thứ tri
thức tiền khoa học, và do đó nó giống như thứ tri thức gặt hái được thông
qua quan sát ngẫu nhiên hơn là thông qua những thực nghiệm khoa học
được sắp đặt một cách công phu; nhưng đó không phải là lí do để phủ nhận
việc một thứ tri thức như vậy không phải chỉ đơn giản dựa trên quan sát mà
còn phải dựa trên thực nghiệm. Một chủ hiệu tạp phẩm mở một cửa hàng
mới cũng phải dựa vào một kinh nghiệm xã hội nào đó; và rồi thậm chí một
người đứng xếp hàng mua vé xem hát cũng gặt hái được một chút tri thức
thực nghiệm mang tính công nghệ để sử dụng cho lần xếp hàng sau, đó
cũng lại là thực nghiệm xã hội. Và ta không nên quên rằng chỉ có kinh
nghiệm thực tiễn mới dạy được cho người bán hàng và người mua hàng bài
học về giá cả lên xuống khi hàng thừa ế hay khan hiếm.
Về những thực nghiệm phân mảnh ở một diện rộng hơn, ta có thể đưa ra
một vài ví dụ như sau: quyết định của một nhà sản xuất độc quyền trong
việc thay đổi giá cả những mặt hàng của mình; một công ty bảo hiểm tư
nhân hay nhà nước có thể đưa thêm ra một loại hình bảo hiểm y tế hay bảo
hiểm việc làm mới; hoặc việc đưa ra một mức thuế mới đánh vào hàng hóa,
hay một chính sách nhằm ngăn ngừa khủng hoảng. Tất cả những thực
nghiệm loại này đều được tiến hành vì mục tiêu thực tiễn hơn là vì mục tiêu
khoa học; thêm vào đó, một vài cuộc thực nghiệm thường được chủ tâm
