5. SỰ THIẾU CHÍNH XÁC TRONG TIÊN ĐOÁN
Thông qua những cuộc tranh luận về các luận điểm duy tự nhiên luận giữa
các nhà sử luận với nhau ta sẽ thấy thuyết sử luận có khuynh hướng nhấn
mạnh tầm quan trọng của việc tiên đoán, coi tiên đoán là một trong những
nhiệm vụ của khoa học (ở góc độ này, tôi gần như hoàn toàn nhất trí với
thuyết sử luận, mặc dù tôi tin rằng tiên tri lịch sử là một trong những nhiệm
vụ của tất cả các bộ môn khoa học xã hội). Song thuyết sử luận lại lập luận
tiếp rằng tiên đoán xã hội ắt là một việc làm vô cùng khó khăn, không
những chỉ do tính phức hợp của các cấu trúc xã hội mà còn do cả tính phức
hợp đặc thù nảy sinh từ mối quan hệ tương tác giữa những lời tiên đoán và
những sự kiện đã được tiên đoán. Ý niệm cho rằng việc tiên đoán hẳn phải
có ảnh hưởng tới sự kiện được tiên đoán là một ý niệm đã có từ xa xưa.
Theo truyền thuyết, Oedipus đã giết chết người cha mà chàng chưa hề một
lần gặp mặt; và đó là kết quả của lời tiên tri xưa kia khiến cha chàng ruồng
bỏ chàng. Đó là nguyên nhân vì sao tôi muốn gọi sự ảnh hưởng của việc
tiên đoán đến sự kiện được tiên đoán (hay khái quát hơn là ảnh hưởng của
một đơn vị thông tin đến tình huống mà thông tin đó nói tới) là “hiệu ứng
Oedipus”, dù sự ảnh hưởng này có chiều hướng hỗ trợ sự kiện được tiên
đoán hay có chiều hướng ngăn ngừa sự kiện đó.
Các nhà sử luận gần đây đã chứng minh rằng ảnh hưởng loại này có khả
năng liên quan trực tiếp tới khoa học xã hội; họ cho rằng nó có thể gây thêm
nhiều trở ngại cho việc đưa ra những tiên đoán chính xác và phương hại đến
tính khách quan của chúng. Việc cho rằng khoa học xã hội xưa nay phát
triển được là nhờ có những dự đoán chính xác mang tính khoa học về mọi
loại thực kiện và sự kiện xã hội theo họ, sẽ dẫn đến những hệ quả phi lý, và
do đó, ta có thể dựa trên những cơ sở thuần túy logic để bác bỏ một giả định
như vậy. Bởi vì, nếu có một thứ “lịch tử vi” xã hội được xây dựng một cách
khoa học và được phổ biến rộng rãi (không thể giữ bí mật lâu về thứ lịch
này vì về nguyên tắc bất cứ ai cũng có thể tái phát hiện ra nó), thì chắc chắn
nó sẽ dẫn đến những hành động có khả năng làm đảo lộn những tiên đoán
