6. TÍNH KHÁCH QUAN VÀ CÁCH ĐÁNH GIÁ
Như chúng ta vừa thấy, với việc nhấn mạnh đến những khó khăn của tiên
đoán trong các bộ môn khoa học xã hội, thuyết sử luận đã đưa ra những
luận cứ dựa trên cơ sở phân tích ảnh hưởng của những tiên đoán tới những
sự kiện được tiên đoán. Nhưng cũng theo thuyết này thì trong một số hoàn
cảnh nhất định, sự ảnh hưởng đó có thể có những tác động ngược lại đáng
kể đối với người quan sát đưa ra tiên đoán. Ngay trong vật lý học cũng có
những nhận định tương tự cho rằng mọi phép quan sát đều được tiến hành
dựa trên cơ sở trao đổi năng lượng giữa người quan sát và đối tượng được
quan sát. Điều đó đã dẫn đến tính bất định thường không được tính đến của
các tiên đoán và nó được mô tả bằng một nguyên lý gọi là “nguyên lý bất
định”. Có thể cho rằng tính bất định này là kết quả của mối tương tác giữa
đối tượng được quan sát và chủ thể quan sát và cả hai lại thuộc cùng một
thế giới vật lý như nhau của hành động và của tương tác. Như Bohr đã
chứng minh, trong các bộ môn khoa học khác, nhất là trong sinh học và tâm
lý học, cũng có những tình huống tương tự. Nhưng không đâu việc nhà
khoa học với đối tượng của mình thuộc cùng một thế giới lại có tầm quan
trọng lớn như trong các bộ môn khoa học xã hội. Điều đó đưa đến (như ta
đã thấy) một sự bấp bênh, thiếu chắc chắn trong việc tiên đoán, và đôi khi
trong thực tiễn, nó mang một ý nghĩa rất lớn.
Trong các bộ môn khoa học xã hội, ta phải đối mặt với một sự tương tác
toàn diện và phức tạp giữa người quan sát với cái được quan sát, giữa chủ
thể và đối tượng. Việc ý thức được sự tồn tại của những xu hướng có khả
năng tạo ra một sự kiện trong tương lai, và hơn nữa, việc ý thức được bản
thân lời tiên đoán có thể tác động đến những sự kiện được tiên đoán dường
như có những tác động ngược lại với nội dung của tiên đoán; và rồi những
tác động ngược lại lại có thể làm suy yếu một cách trầm trọng tính khách
quan của những tiên đoán và của những kết quả nghiên cứu khác trong các
bộ môn khoa học xã hội.
