không mặc định một bản chất cốt yếu bất biến, và do đó không thể không
hành động phù hợp với quan điểm duy bản chất phương pháp luận.
Tất nhiên có một số thuật ngữ xã hội học như suy thoái, lạm phát, giảm
phát,.v..v. được sử dụng ban đầu xuất phát từ một thị hiếu thuần túy mang
tính duy danh. Nhưng dẫu có thế, chúng cũng không lưu giữ lâu được đặc
tính duy danh của mình. Do điều kiện thay đổi, ta đã sớm thấy các nhà khoa
học xã hội luôn bất đồng ý kiến về việc đánh giá liệu một số hiện tượng
nhất định có phải thực sự là lạm phát hay không; để đánh giá cho chính xác,
người ta thấy cần phải nghiên cứu kĩ tính chất tự nhiên cơ bản (hay ý nghĩa
cơ bản) của lạm phát.
Do đó, với bất cứ thực thể xã hội nào, người ta đều có thể nói rằng “một khi
còn bàn đến bản chất cốt yếu của nó thì phải tạo cho nó sự hiện diện ở bất
cứ một nơi nào đó khác và dưới tất cả những hình thức khác, đồng thời phải
thay đổi sao cho trên thực tế nó vẫn là nó, hoặc thay đổi theo một cách khác
với cách mà nó thực sự thay đổi” (Husserl). Không nên hạn chế một cách
tiên nghiệm bình diện của những biến đổi khả dĩ. Không làm sao có thể nói
với kiểu thay đổi nào thì một thực thể xã hội trụ lại được và vẫn giữ nguyên
như nó vốn là. Những hiện tượng khác nhau về bản chất theo một số quan
điểm nào để có thể lại là những hiện tượng giống nhau về bản chất nếu
được xét trên những quan điểm khác.
Từ những luận cứ mang tính sử luận như trên, người ta có thể suy ra rằng
không thể nào mô tả những quá trình phát triển xã hội một cách trần trụi
được; hay nói đúng hơn là không bao giờ một sự mô tả xã hội học chỉ đơn
giản dừng lại ở việc mô tả hiểu theo nghĩa duy danh. Và nếu như việc mô tả
xã hội học không thể không cần đến những bản chất cốt yếu thì một lí
thuyết về phát triển xã hội lại càng không thể. Bởi liệu chăng có ai đó dám
phủ nhận rằng những vấn đề như xác định và cắt nghĩa những nét đặc trưng
của một thời kì xã hội nào đó, cùng với những sức ép cũng như những
khuynh hướng và xu thế nội tại của nó, là những vấn đề dù có cố gắng mấy
cũng không thể giải quyết bằng các phương pháp duy danh?
