xét chúng từ góc độ thực dụng mà tôi đã chọn các thuật ngữ “tiên tri” và
“công nghệ”; nhưng việc sử dụng hệ thuật ngữ đó không hàm ý rằng quan
điểm thực dụng nhất thiết phải vượt trội hơn tất cả những quan điểm khác,
cũng không hàm ý rằng tầm quan trọng của khoa học chỉ giới hạn vào
những lời tiên tri có ý nghĩa về mặt thực dụng và những tiên đoán có tính
chất công nghệ. Chẳng hạn, nếu xem kĩ môn thiên văn học, ta sẽ phải thừa
nhận tầm quan trọng của những điều nó phát hiện chủ yếu mang tính lí
thuyết, cho dù chúng không kém phần quan trọng xét từ góc độ thực dụng;
nhưng với tính chất là những lời “tiên tri”, chúng na ná với những phát hiện
của môn khí tượng học, là những phát hiện có giá trị rõ rệt đối với hoạt
động thực tiễn.
Chỉ có một điều cần lưu tâm là sự khác biệt giữa tính chất tiên tri và tính
chất kiến tạo của các khoa học không tương ứng với sự khác biệt giữa
những tiên đoán dài hạn và tiên đoán ngắn hạn. Mặc dù hầu hết những tiên
đoán kiến tạo là tiên đoán ngắn hạn, nhưng cũng vẫn có những tiên đoán
công nghệ dài hạn, ví dụ tiên đoán về tuổi thọ của máy móc. Vả chăng,
những tiên tri thiên vãn học có thể là những tiên tri ngắn hạn mà cũng có
thể dài hạn, còn hầu hết những tiên tri khí tượng học xem ra đều là ngắn
hạn.
Rồi đây ta sẽ thấy sự khác biệt này giữa hai mục đích thực tiễn - tiên tri và
kiến tạo - và kèm theo đó là sự khác biệt về cấu trúc của những lí thuyết
khoa học tương ứng, là một trong những điểm mấu chốt được lấy làm cơ sở
cho việc phân tích vấn đề phương pháp. Còn trước mắt, tôi chỉ có ý nhấn
mạnh điều này: vì tin chắc rằng những thí nghiệm xã hội học là vô ích và
bất khả nên các nhà sử luận ủng hộ tiên tri lịch sử - tiên tri về quá trình phát
triển xã hội, chính trị và thiết chế - và chống lại việc coi kiến tạo xã hội như
mục tiêu thực tiễn của khoa học xã hội. Đối với một vài người trong số họ,
ý niệm về kiến tạo xã hội, về việc có thể trù tính và tạo dựng các thiết chế
với mục đích ngăn chặn, kiểm soát hoặc thúc đẩy quá trình phát triển xã hội
trong tương lai gần là một ý niệm hợp lí. Những người khác thì cho rằng
việc đó hầu như không thể thực hiện, hoặc nó đi ngược với định luật theo
