15. “TIÊN TRI LỊCH SỬ” ĐỐI LẠI “KIẾN TẠO
XÃ HỘI”
Như vừa được trình bày, những quy luật lịch sử nói trên (nếu chúng được
khám phá) hẳn phải cho phép ta tiên đoán kể cả những sự kiện trong tương
lai rất xa, tuy không được đầy đủ. Do đó luận thuyết cho rằng những định
luật xã hội học đích thực phải là những định luật lịch sử (một luận điểm chủ
yếu xuất phát từ tính có giá trị hiệu lực có giới hạn của những đặc tính xã
hội không thay đổi) lại dẫn quay ngược về với ý niệm “dự báo trên quy mô
lớn”, chưa cần nói đến những nỗ lực muốn ganh đua với thiên văn học. Và
điều này khiến cho ý niệm đó trở nên cụ thể hơn, vì nó cho thấy những dự
báo như vậy mang đặc tính của những lời tiên tri lịch sử.
Như vậy là đối với nhà sử luận, xã hội học đã biến thành một nỗ lực nhằm
giải bài toán xa xưa về tiên đoán tương lai; một thứ tương lai của các nhóm
và của loài người nhiều hơn là tương lai của từng cá nhân. Đó là thứ khoa
học của những gì sẽ xảy ra, của những quá trình phát triển sắp xảy đến. Nếu
ý đồ cung cấp một nhãn tiền chính trị có giá trị khoa học cho chúng ta mà
thành công thì xã hội học sẽ chứng tỏ được tầm quan trọng lớn lao của nó
đối với các chính khách, nhất là đối với những ai có tầm nhìn vượt khỏi
những đòi hỏi của hiện tại, những chính khách quan tâm đến vận mệnh lịch
sử. Đúng là có một số nhà xã hội học bằng lòng với việc chỉ tiên đoán
những giai đoạn cận kề của hành trình nhân loại, và cũng chỉ dám sử dụng
ngôn từ một cách hết sức thận trọng. Nhưng tất cả họ đều mang một tư
tưởng chung, đó là: nghiên cứu xã hội học hẳn phải hé lộ được tương lai
chính trị, và do đó có thể trở thành công cụ tối ưu cho một nền chính trị
thực tiễn biết nhìn xa trông rộng.
Nhìn từ góc độ giá trị thực dụng của khoa học thì tầm quan trọng của những
tiên đoán khoa học là quá rõ ràng. Tuy nhiên, không phải lúc nào người ta
cũng nhận ra một điều là cần phân biệt hai loại tiên đoán trong khoa học,
kèm theo đó là hai cách hiểu thực tiễn khác nhau. Chúng ta có thể tiên đoán
