Trận Xta-lin-grát bắt đầu vào khoảng giữa tháng Bảy năm 1942; trong
trận này có lúc cả hai bên đã huy động ra trận trên 2 triệu người, hơn 2
nghìn xe tăng và cũng ngần ấy máy bay, 26 nghìn pháo và súng cối. Xét
tính chất của tình hình diễn biến, đối với Hồng quân, trận đánh này có hai
giai đoạn rõ rệt: giai đoạn phòng ngự, ở các cửa ngõ đi vào Xta-lin-grát và
ngay trong thành phố “từ ngày 17 tháng Bảy đến ngày 18 tháng Mười một”
và giai đoạn phản công, kết thúc bằng việc tiêu diệt cả một cánh quân lớn
của địch “từ ngày 19 tháng Mười một năm 1942 đến ngày 2 tháng Hai năm
1943”.
Lúc đầu, bộ chỉ huy phát-xít giao nhiệm vụ đánh chiếm Xta-lin-grát cho
tập đoàn quân 6 và tập đoàn quân xe tăng 4. Các nhà chiến lược quốc xã
tính rằng bộ đội Liên Xô bị suy yếu trong các trận đánh trước đây sẽ không
thể chống cự mạnh mẽ trên các hướng dẫn tới Xta-lin-grát. Chúng tin chắc
vào điều đó đến nỗi giữa tháng Bảy, chúng đã điều tập đoàn quân xe tăng 4
về phía Nam để hoạt động ở Cáp-ca-dơ, đưa thêm vào biên chế của nó hai
quân đoàn của tập đoàn quân 6. Song, hy vọng thắng lợi dễ dàng và nhanh
chóng của chúng đã bị tiêu tan ngay từ ở khúc cong lớn của sông Đôn. Đó
là do các chiến sĩ Liên Xô đã bảo vệ từng tấc đất của Tổ quốc với một quyết
tâm không gì lay chuyển nổi.
Với tinh thần gan dạ vô song và lòng dũng cảm phi thường, các chiến sĩ
Liên Xô đã phá kế hoạch của bộ chỉ huy Đức nhằm tiêu diệt bộ đội ta ở hữu
ngạn sông Đôn và chiếm Xta-lin-grát trong hành tiến. Quyết định của Đại
bản doanh Bộ Tổng tư lệnh tối cao điều từ lực lượng dự bị các tập đoàn
quân 63, 62 và 64 để trấn giữ hướng Xta-lin-grát đã có tác dụng rất lớn
trong việc đánh lùi trận tiến công này của địch.
Phương diện quân Xta-lin-grát (tư lệnh là V. N. Goóc-đôp) đã được
thành lập, gồm các đơn vị kể trên cùng với tập đoàn quân 21 vừa rút về bên
kia sông Đôn và tập đoàn quân không quân 8.
